Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

(+994 12) 5629171

(+994 12) 4499221

agri@genres.science.az, akparov@yahoo.com

Xidməti tel.: (+994 12) 5629171

Mobil tel.: (+994 50) 6114740

Faks: (+994 12) 4499221

E-poçt: akparov@yahoo.com, 

zeynal.akparov@genres.science.az

Biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 

Xidməti tel.: (+994 12) 5629805

Mobil tel.: (+994 50) 5327819

Faks: (+994 12) 4499221

E-poçt:mehraj_genetic@yahoo.com

mehraj.abbasov@genres.science.az 

Kələntərova Natavan Sabir qızı

Biologiya üzrə fəlsəfə doktoru

Xidməti tel.: (+994 12) 5629928

Mobil tel.: (+994 50) 7494810

Faks: (+994 12) 4499221

E-poçt: kalantarovanatavan@gmail.com

natavan.kalantarova@genres.science.az

İnstitutun əsas elmi istiqamətləri mədəni bitkilərin və onların yabanı əcdadlarının, qiymətli, nadir, itməkdə və nəsli kəsilməkdə olan cinslərin, növlərin, aborigen sort və formaların, kənd təsərrüfatı heyvanlarının yerli cinslərinin inventarlaşdırılaraq pasportlaşdırılması, toplanması, introduksiyası, bərpası, çoxaldılması, beynəlxalq deskriptorlar əsasında qiymətləndirilməsi, ex situ və in situ şəraitində mühafizəsi ilə bağlı elmi problemlərin araşdırılması və mühafizə işinin təşkili, davamlı, yüksək məhsuldar, keyfiyyətli nümunələrin aşkar edilərək seleksiya işinə cəlb edilməsi üzrə elmi tədqiqatların aparılmasından, yeni sort və cinslərin yaradılmasından, müvafiq sahələrdə ölkə institutlarının fəaliyyətinin əlaqələndirilməsindən, eləcə də insan genetikası və genomikası sahəsində tədqiqatların aparılmasından, patologiyaların molekulyar-genetik əsaslarının tədqiqi, irsi və anadangəlmə xəstəliklərin molekulyar-genetik və epigenetik səciyyələndirilməsindən ibarətdir.

1. Azərbaycanın 20 botaniki-coğrafi bölgəsindən mədəni bitkilərin və onların yabanı əcdadlarının 400 növünə aid 9000-nə yaxın bitki nümunəsinin toxumları toplanılmış, pasportlaşdırılmış, abiotik və biotik stress amillərə davamlılığı qiymətləndirilmiş, onların ex-situ və in-situ şəraitdə saxlanılması təmin edilmiş və bitki genetik ehtiyatları üzrə Milli Məlumat Bazası yaradılmışdır.

2. Uzunmüddətli fundamental və tətbiqi tədqiqatlarla onlarla yüksək məhsuldar bitki sortları (buğda (Sevinc, Cəfəri, Arzu, Bol-buğda, Gürgənə-1, Zərdabi, Birlik, Qrekum-75/50, Kəhrəba, Qızılbuğda, Saray, Abşeron, Maya, Start), arpa (Pallidum-596, Günəş, Cəmil), paxlalı bitkilər (Jasmin, Zirvə), tərəvəz bitkiləri (Odlu, Nazlı) pambıq (Ağdaş-3, AP-317, Qarabağ-11, Bayraqdar, Bərəkət, Zəfər, Ələkbəri), tut (Xanlar-tut, Sıxgös-tut, Zərif-tut və Zakir-tut), çaytikanı (Şəfa, Zəfəran və Tozlayan), zoğal (Armudu zoğal, Ağ zoğal), nar (İrigilə, Qaragilə), innab (Xurmayı), feyxoa (Xəzər, Lənkəran, Astara) yaradılmış, eləcə də ipəkqurdunun 8 yeni cinsi və 8 hibridi yaradılaraq rayonlaşdırılmışdır;

3. Dünyada ilk dəfə olaraq, “Azərbaycan gülöyşəsi” nar sortunun tam genomunun oxunması və 6 orqanı üzrə transkriptom analizi həyata keçirilmiş, nar genomunda 5485 gen ailəsinə daxil olan 51160 genin olduğu müəyyən edilmişdir. İlk dəfə olaraq, narın zülal kodlaşdıran genlərinin şaftalı, evkalipt və üzüm bitkiləri ilə müqayisəli analizi aparılmış, nar genomunun müqayisə edilən növlərdən 26303 genlə fərqləndiyi aşkar edilmişdir. İlk dəfə olaraq, nar bitkisinin 6 orqanında gen ekspresiyasının intensivliyi müəyyən edilmiş və kök toxumasında genlərin digər orqanlara nisbətən daha aktiv olması təsdiq edilmişdir. Genom məlumatları Amerika Birləşmiş Ştatlarının Biotexnologiya İnformasiyaları üzrə Milli Mərkəzi (NCBI) tərəfindən qeydə alınmışdır;

4. İlk dəfə olaraq, molekulyar tədqiqatlarla ərik bitkisində mədəniləşdirilmə prosesinin ən azı iki dəfə, müxtəlif zaman və məkanlarda, lakin ümumi bir əcdaddan baş verməsi müəyyənlədirilmişdir;

5. Aralıq Dənizi hövzəsi və Mərkəzi Asiya mənşəli 1378 ədəd yabanı və mədəni üzüm nümunəsinin SSR markerləri ilə tədqiqi zamanı Azərbaycanın üzüm bitkisinin ilkin mədəniləşdirilmə mərkəzlərindən biri olduğu müəyyən edilmişdir;

6. İlk dəfə olaraq, eqilopsun müxtəlif növlərinə aid 120 nümunənin molekulyar genetik identifikasiyası həyata keçirilmiş və Aegilops cylindirica növünün 6 yeni taksonu müəyyən edilmişdir;

7. Azərbaycan florasında ilk dəfə olaraq Qafqaz üçün yeni Üçyarpaq yonca növü – Əyilən üçyarpaq yonca (Trifolium patens Schreb.) aşkar edilmişdir;

8. Pambığın G.barbadese L. növündən G.hirsutum L. növünün genomuna xromosom mühəndisliyi metodu ilə 18 müxtəlif xromosomun introqressiyası həyata keçirilmiş, xromosomların əvəzlənməsi G.barbadense L. növünün xromosomlarına spesifik 139 SSR markerlə təsdiq olunmuşdur;

9. Dənli taxıl və paxlalı bitki nümunələrinin genbankda uzunmüddətli saxlanması nəticəsində itirilən cücərmə qabiliyyətini və irsi tamlığını ozon-hava qarışığı ilə bərpa etməyin mümkün olduğu müəyyən edilmişdir;

10. Ektodermal displaziya diaqnozu qoyulmuş xəstələrdə HOXC13 geninin 2-ci ekzonunda 28 n.c. uzuluğunda insersiya mutasiyası aşkar edilmişdir;

11. Sidik kisəsi xərçəngi diaqnozu qoyulan xəstələrdə CDH1 və p14 genlərinin DNT promotor metilasiya analizi aparılmış, bu üsul vasitəsilə yüksək həssaslıq və spesifiklə sidikdə xərçəng hüceyrələrini təyin etmək mümkün olmuşdur;

12. Molekulyar tədqiqatlarla sübut olunmuşdur ki, normal mədəaltı vəzi hüceyrələrində retinoid reseptorlarının və retinoik turşusunun ekspresiyası mədəaltı vəzi xərçəngi hüceyrələri ilə müqayisədə yüksək olur;

13. İlk dəfə olaraq, β-talassemiya diaqnozu qoyulan xəstələrdə 3 yeni mutasiya aşkar edilmişdir. Dünyada ilk dəfə aşkar edilən HBB geninin promotor bölgəsində olan –198 (A>G) (HBB: c.-248A>G) tipli mutasiya, 2-ci kodonda yerləşən (–T) frameshift tipli mutasiya (HBB: c.9delT) ilə kombinasiya şəklində aşkar edilmişdir. Digər iki mutasiya (HBB:c.1A>C və HBB: c.380T>G) isə Azərbaycan populyasiyasında ilk dəfə aşkar edilmiş, xəstəliyin diaqnozu və müalicəsində digər laborator və instrumental analiz nəticələri ilə yanaşı genetik mutasiyaların da nəzərə alınması tövsiyə olunmuşdur.

14. Translyasiya səviyyəsinin transkriptlərin (5'-, 3`-UTR, CDS) funksional vahidlərinin xüsusiyyətlərindən, məsələn GC tərkibi, CpG adaları, kodon tərkibi və s., asılılığını analiz etməyə imkan verən translyatomun polisom və monosom fraksiyalarının analizi sistemi işlənilib hazırlanmışdır.

7. Azərbaycanda ilk dəfə olaraq, paxlalı bitkilərin mədəni və yabanı növlərində paxla yarpaq qıvrılması, çuğundur qərbi sarılıq, noxud xlorotik alçaqboyluluq, paxla nekrotik sarılıq və toxumla yayılan göy noxud mozaika virusları aşkar edilərək onların nukleotid ardıcıllığı müəyyən edilmişdir. Noxud, mərcimək və paxla nümunələrindən yeni ayzolitlər (noxud-HQ180352; mərcimək-HQ180353; noxud-HQ199306; noxud-180354; noxud-199305; mərcimək-GQ351600; paxla-GQ371215) hazırlanaraq beynəlxalq genbankda qeydiyyatdan keçirilmişdir.

8. Azərbaycanın yerli yabanı üzüm nümunələrində Cənubi Qafqaza aid dörd müxtəlif haplotip qrupunda (AAA, ATT, GTA və ATA) 3-nün aşkar edilməsi ilə respublikamızın bu bitkinin əsas mənşə və mədəniləşdirilmə mərkəzlərindən biri olması bir daha sübut edilmişdir. 54 ədəd yerli, aborigen üzüm sortu müasir ampeloqrafiya metodları ilə təsvir edilərək beynəlxalq “Qafqaz və Şimali Qara Dəniz Bölgəsinin Ampeloqrafiyası” (“VITIS” nəşriyyatı, Almaniya, 2012, 485 s.) kitabında nəşr edilmişdir.

9. Azərbaycan florasının ali bitkiləri və onların yabanı əcdadlarının müasir florogenetik və ekoloji – botaniki metodlarla təhlili nəticəsində 928 növün (51 fəsilə və 242 cins üzrə) “Azərbaycan florasının” yeni nəşrinə daxil edilməsi müəyyən edilmiş və əsaslandırılmışdır. Bu tədqiqatların yekunu olaraq, 3 cildli “Azərbaycanın ali bitkiləri” (Elm, 2005 - 2008) və “Azərbaycan florasının konspekti” (Elm, 2011) monoqrafiyaları nəşr edilmişdir.

Elmi şura

-       sədr

-       katib

-       üzvləri

AMEA-nın müxbir üzvü Əkpərov Zeynal

b.ü.f.d., dosent Abbasov Mehrac 

b.ü.f.d. Kələntərova Natavan 

B.ü.f.d. Mahmudov Rafail

B.ü.e.d. Əliyev Ramiz

B.ü.e.d. Əsgərov Aydın

B.ü.e.d. Əliyeva Aybəniz

B.ü.e.d. Məmmədova Afət

B.ü.f.d. Rüstəmov Xanbala

B.ü.f.d. Sadıqov Hamlet

B.ü.f.d. Həsənov Sabir

B.ü.f.d. Məmmədova Sevinc

A.e.ü.f.d. Musayev Mirzə

B.ü.f.d. Məmmədova Ruhəngiz

B.ü.f.d. İzzətullayeva Vüsalə

B.ü.f.d. Məmmədov Ayaz

B.ü.f.d. Qarayev Vəli

B.ü.f.d. Hacıyev Elçin

Elmi işçi Bayramov Bayram

K.e.i. Musayeva Günel

Gənc alimlər və mütəxəssislər şurası

-       sədr

-       katib

Nəbiyeva Aytac Yasin qızı

Əliyeva Saqiylə Vaqif qızı

Əhmədova Gültəkin Qaraca qızı

Hüseynzadə Zərxara Nazir qızı

Namazova Ləman Hüseyn qızı

Vahabova Günel Gündüz qızı

Bayramov Bayram İlham oğlu

Kərimov Əkbər Yaşar oğlu

Hacıyev Elçin Saday oğlu

Məmmədova Zeynəb  Müşfiq qızı

Abdulrəhimli Şəlalə Namiq qızı

Rəkidə Əminə Mərfət qızı

İsmayılova Gülər Əli qızı

Musayeva Günel Dadaş qızı

Məmmədzadə Ülkər Namiq qızı

Həmkarlar təşkilatı

-         sədr

-         katib

Sadıqov Hamlet Bəykişi oğlu

Abışova Xəyalə Şahbala qızı

Kərimov Əkbər Yaşar oğlu

Quliyeva Günel Şahin qızı

Hacıyeva Aynurə Firdovsi qızı

Mehdiyeva Səbinə Pərvin qızı

Babayeva Sevda Maşalla qızı

Quliyeva Günel Şahin qızı

Məmmədova Ruhəngiz Bəxtiyar qızı

Bəxtiyarov Vidadi Nəriman oğlu

Musayeva Günel Dadaş qızı

Qadınlar şurası

-sədr

- sədr müavini

- katib 

- büro üzvləri

b.ü.f.d. Hacıyeva Aynurə Firdovsi qızı

b.ü.f.d. Nəsrullayeva Məsmə Yaqubəli qızı 

Namazova  Ləman Hüseyn qızı 

b.ü.f.d. Məcidova Gülarə Seyidağa qızı

b.ü.f.d., dos. Abduləliyeva Gülşən Surxay qızı  

b.ü.f.d. Nuriyeva Sevinc Əsəd qızı  

Məmmədova Gülgəz Əsgər qızı  

Quliyeva Günel Şahin qızı