Lütfi Zadə (1921-2017)

Lütfəli Rəhim oğlu Ələsgərzadə 1921-ci il fevralın 4-də Bakı şəhərində anadan olmuşdur. Tehran Universitetini elektrik mühəndisliyi ixtisası üzrə bitirmişdir (1944). 1959-cu ilə qədər ABŞ-da Massaçusets Texnologiya İnstitutunda və Kolumbiya universitetlərində magistr, doktorluq elmi dərəcələri almış, professor kimi fəaliyyət göstərmişdir. 1959-cu ildən Berkli Universitetində professor, 1963-cü ildən isə Elektrik mühəndisliyi və kompüter elmləri kafedrasının rəhbəri işləmişdir. Həmin universitetdə ömürlük professor və Soft Computing İnstitutunun direktoru kimi fəaliyyət göstərmişdir.

5 Fundamental elmi nəzəriyyə təklif etmişdir. ABŞ-ın Berkli şəhərində İnformasiya Texnologiyası üzrə Zadə İnstitutu (ZİFİT İnstitutu) yaradılmışdir.

Elmdə Z-çevirmə kimi tanınan işi diskret və rəqəmli idarəetmə, informasiya və kommunikasiya sistemlərinin yaradılmasının əsasını qoymuş bir elmi nəzəriyyədir.

Məşhur vəziyyətlər fəzası, dinamik sistemlərin idarəolunma və müşahidə olunma nəzəriyyələri müasir idarəetmə elminin əsasını təşkil edir. ABŞ-ın Milli Kosmik Tədqiqatlar Mərkəzi (NASA) bu nəzəriyyələr əsasında idarəetmə sistemlərini tədqiq edir, layihələndirir və tətbiq edir.

Ən böyuk nəzəriyyəsi qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsidir. Bu nəzəriyyə riyaziyyatın əsası olan ikili coxluq anlayışına yeni ifadə vermişdir: qeyri-səlis coxluq. Elmə qeyri-səlis məntiq ölçünün daxil edilməsi təbiətdə və cəmiyyətdə gedən proseslərin qeyri-müəyyənliyini daha adekvat nəzərə almağa imkan yaratdı.

Soft Computing nəzəriyyəsi qeyri-səlis məntiq, süni neyron şəbəkələri, genetik alqoritmlər, xaos nəzəriyyəsi və ehtimal nəticəçıxarma paradiqmlərinin intellektual kombinasiyalarını özündə əks etdirərək yeni texnologiyaların əsasını təskil edir.

Sözlə işləyən kompüterlər nəzəriyyəsi əsasında işləyən kompüterlərdə informasiyanın qranulyasiyası kimi sözlər, cümlələr istifadə olunur. Bu tip kompüterlər təxmini məntiqi nəticəçıxarma qabiliyyətinə malik olan və təəssürat əsasında informasiyanı işləyə bilən insan beyninə ən adekvat texniki modeldir.

Təəssürat nəzəriyyəsi dəqiq ölçmə aparmadan ətraf aləm haqqında tez və dolğun informasiya almaq üsullarını verir. Bu nəzəriyyənin məqsədi insanda mövcud olan oxşar süni təəssürat sistemini yaratmağın prinsip və üsullarını verməkdir.

Qeyri-səlis məntiq, idarəetmə və Computing sahəsində 54 beynəlxalq jurnalın elmi redaktoru və ya redaksiya heyətinin üzvü idi.

Dünyada əsərlərinə ən cox istinad edilən alim sayılır. Təkcə 1990-2000-ci illərdə onun əsərlərinə 36000-dən cox istinad edilmişdir.

Bir cox xarici ölkə akademiyalarının üzvü olub. Coxlu sayda mötəbər cəmiyyətlərin və fondların mükafatlarına layiq görülmüş, medallarla təltif olunmuşdur. Onlarla xarici dövlət və ictimai təşkilatların fəxri doktoru idi.

L.Ələsgərzadə (Lütfi Zadə) 2001-ci il mayın 16-da Azərbaycan MEA-nın fəxri (xarici) üzvü seçilmişdir.

Lütfi Zadə 6 sentyabr 2017-ci ildə vəfat etmişdir.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Lütfi Zadə (1921-2017)

Linklər