Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

ilhamialiyev@yahoo.com.tr 

İlhami Nizam oğlu Əliyev

Naxçıvan ərazisində mövcud olan epiqrafiк abidələr sistemli şəкildə tədqiq olunmuş, indiyədək 600-dən artıq kitabə qeydə alınmışdır. Kitabələrin mətnləri oxunaraq Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş, onlar Azərbaycan tarixinin mənbəyi kimi öyrənilmişdir. Tədqiq olunan kitabələrin böyük əksəriyyəti ilk dəfə olaraq elmi dövriyyəyə daxil edilmişdir. Bu abidələrin təqdim etdiyi məlumatlar əsasında orta əsrlər zamanı Naxçıvanda fəaliyyət göstərən sufiliklə bağlı mərkəzlərlə əlaqədar tədqiqatlar aparılmış, bir neçə xanəgah, onların rəhbər şeyxlərinin fəaliyyəti öyrənilmişdir. Naxçıvanın orta əsrlər dövrü tarixinin və epiqrafik abidələrinin tədqiqi istiqamətində işlər davam etdirilməkdədir. Eyni zamanda Naxçıvanda mövcud olan daşüzərində işləmə mərkəzlərinin (Darıdağ, Tivi, Kırnavə s.) faliyyəti tədqiqata cəlb olunmuşdur. Məlum olmuşdur ki, Naxçıvan bölgəsində indiyədək qalan müxtəlif xatirə abidələri, o cümlədən daş qoç fiqurları, sənduqələr və s. Bu mərkəzlərdə yerli ustalar tərəfindən hazırlanmışdır. Ərazidə indiyədək qalan orta əsrlər dövrünə aid xatirə abidələri üzərindəki təsvirlər tarix-mədəniyyət abidələri kimi tədqiq edilərək elmi dövriyyəyə buraxılmışdır. Həmçinin orta əsrlər dövründə Naxçıvanda inkişaf etmiş sənətkarlıq sahələri araşdırılmışdır. Digər istiqamətdə Naxçıvanın XIII-XVIII əsrlər dövründə siyasi vəziyyəti, iqtisadi həyatı, tarixi coğrafiyası və əhalisi tədqiqata cəlb edilmişdir. Tədqiqatlar göstərmişdir ki, monqol hücumları, Hülakilər və Səfəvilər dövründə Naxçıva nərazisi baş vermiş müharibələr nəticəsində zərər çəksədə, burada inkişafda olmuş, şəhərlər, sənətkarlıq, ticarət v əmədəniyyət inkişaf etmişdir. Həmin vaxt Naxçıvan bölgəsinin əhalisi əsasən azərbaycanlılardan ibarət olmuşdur. Şöbənin əməkdaşları Naxçıvanın epiqrafik abidələrinə və Azərbaycan tarixinin müxtəlif problemlərinə aid 600-dən artıq elmi və elmi kütləvi əsər, o cümlədən 40-dan artıq kitab, monoqrafiya, dərs vəsaiti, metodik vəsait və dərs proqramı, 380-dən artıq elmi məqalə və tezis nəşr edilib. Əməkdaşlar bir sıra beynəlxalq və respublika miqyaslı simpozium və konfranslarda iştirak etmiş, monoqrafiya, dissertasiya və avtoreferatlara rəy vermiş, kitab və monoqrafiyalara redaktorluq edib. Fəlsəfə doktoru və elmlər doktoru dissertasiyalarına opponentlik edilmiş, 4 fəlsəfə doktoru hazırlanmışdır. Bir neçə nəfər elmlər doktoru və fəlsəfə doktoru dissertasiyaları üzərində işləməkdədir.

1. Nахçıvаndа sоsiаl-siyаsi və idеоlоji mərkəzlər. Bаkı: Еlm, 2003, 392 s.
2. Оrdubаd şəhərinin müsəlmаn еpiqrаfikаsı аbidələri. Bаkı: MBM, 2009, 192 s.
3. Еpiqrаfikа. Bаkı: MBM, 2010, 144 s.
4. Naxçıvanda sufiliklə bağlı mərkəzlər. Bakı: Elm və təhsil, 2013, 328 s.
5. Heydər Əliyev irsi - əbədiyaşar təlim. Naxçıvan: Əcəmi NPB, 2014, 200 s.
6. Tarixi mənbələrdə Nuh peyğəmbər. Naxçıvan: Əcəmi NPB, 2015, 158 s.
7. Naxçıvanın epiqrafik abidələrində görkəmli şəxsiyyətlər. Naxçıvan: Əcəmi NPB, 2016, 144 s.
8. “Əshabi-Kəhf Ziyarətgahı” Dini-Mədəni Abidə Kompleksi. Naxçıvan: Əcəmi NPB, 2016, 72 s.
9. Naxçıvanın türk-islam mədəniyyəti abidələri. Naxçıvan: Əcəmi NPB, 2017, 216 s.
10. Эпиграфичиские памятники Нахчывана. Нахчыван: ИПО «Аджеми», 2017, 200 с.
11. Naxçıvan bölgəsi Səfəvilər dövründə. Bakı: Elm və təhsil, 2014, 224 s.
12. Naxçıvan bölgəsinin xatirə abidələri üzərindəki təsvirlər tarix-mədəniyyət abidəsi kimi. Bakı: Elm və təhsil, 2013, 232 s.
13. Naxçıvanda sənətkarlıq (XII-XIXəsrlər). Naxçıvan: “Əcəmi” Nəşriyyat Poliqrafiya Birliyi, 2017, 184 s.
14. Qondarma erməni soyqırımı və tarixi həqiqətlər. Naxçıvan: “Əcəmi” NPB, 2018, 208 s.
15. Naxçıvan imamzadələri. Naxçıvan: “Əcəmi” NPB, 2018, 28 s.
16. Naxçıvan türbələri. Naxçıvan: “Əcəmi” NPB, 2018, 40 s.
17. Naxçıvanın məscid və ziyarətgahları. Naxçıvan “Əcəmi” NPB, 2018, 216 s.
18. Naxçıvan şəhərinin epiqrafik abidələri. Naxçıvan “Əcəmi” NPB, 2019, 152 s.
19. Naxçıvanda xalçaçılıq: tarixdə və günümüzdə. Naxçıvan “Əcəmi” NPB, 2019, 104 s.
20. Qazançı körpüsü. Naxçıvan “Əcəmi” NPB, 2019, 40 s.
21. 21. Səfəvi, Əfşar, Rusiya və Osmanlı dövlətlərinin Azərbaycan siyasətində Naxçıvan (XVIII əsrin I yarısı)