Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

-         ixtisas şifri

-         ixtisasın adı

-         mövzunun adı

03.00.13 

İnsan və heyvan fiziologiyası

Корреляционной анализ ритма напряжения в различных поведенческих ситyациях

-         ixtisas şifri

-         ixtisasın adı

-         mövzunun adı

03.00.13

İnsan və heyvan fiziologiyası

-        tarix

-        ixtisasın adı

2017

Fiziologiya

-         xaricdə çıxmış elmi əsərlərinin sayı

-         beynəlxalq bazalarda referatlaşdırılan və indeksləşdirilən jurnallarda çap olunan məqalələrin sayı

305

158

19 

-         fəlsəfə doktorlarının sayı

-        elmlər doktorlarının sayı

6

1

Müasir fiziologiyanın və tibbin aktual poblemlərindən olan emosional stres, onun mərkəzi və periferik mexanizmlərinin tədqiqi insan üçün və xüsusi ilə ekstremal xarakterli peşə sahibləri üçün (aviasiya dispetçerləri, pilotlar, konveyer tipli işlər və s.) xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Tədqiqatlar yüksək texnologiyalar  əsasında qurulmuş, multidissiplinar və sistem xarakteri daşıyır. EEQ-nin avto-krosskorrlyasiya təhlili göstərdi ki, emosional stresin təsiri altında ilk növbədə baş beyinin qabıq, qabıqaltı strukturlarının (arxa hipotalamus, retikulyar formasiya, limbik sahələr, qabıq proeksiya zonaları və s.) EEQ ritmləri arasında müxtəlif faza sürüşmələri (2,5-102,5 m/san) əmələ gəlir, kroskorrelyasiya əmsalları (0,2÷0,37) pozulur.

Beləliklə, mərkəzi beyin mexanizmlərində strukturlar-arası məkan-zaman dezinteqrasiya prosesləri baş verir. Bununla əlaqədar mənfi emosiogen oyanmalarının reverberasiyaya dayanıqlı “qüsurlu dövriyələrə” keçməsi qeydə alınır və hipotalamus-retikulyar formasiya peysmeker mərkəzi yaranır. Bu dəyişiklər somato-vegetativ pozuntularla müşahidə olunur. Belə fundamental xarakterli nəticələr, yeni “serebro-visseral sindrom” olaraq ilk patogenetik amil kimi qiymətləndirilir və orqanizmdə müxtəlif pozuntular ilə müşahidə olunur.

Bununla əlaqədar “Xromatron” müəssisəsində (Moskva) nəticələr sınaqdan keçirilmişdir. Operatorların konveer tipli gərgin real iş fəaliyyəti zamanı, “sistemokvant” üsulu ilə, xüsusi radiotelemetrik cihazlarla vegetatv (AT, EKQ və s.) və psixofizioloji göstəriciləri qeydə alınaraq, onlarda müxtəlif pozuntuların qanunauyğunluqları müəyyən edilirdi. Bu nəticələrin əsasında operativ sürətdə tətbiq olunan qeyri-medikamentoz profilaktik tədbirlərlə yaranan emosional stresin qarşısının alınmasına nail olunmuşdur. Bununla həm zəhməkeş insanların psixofizioloji göstəriciləri bərpa olunur və onların sağlamlığı qorunur, həm də iş prosesi sürətlənir, səhvlər azalır və müsbət sosial-iqtisadi effekt əldə edilir.

Beləliklə, elmi-praktiki əhəmiyətli yeni istiqamət yaranmışdır.

Tədqiqatların 3-cü hissəsi Milli Aviasiya Akademiyasında (MAA), aparılır. Mülki aviasiyada, uçuş təhlükəsizliyi hazırda emosional stressin təsirinə məruz qalmış, 70-80% “insan-amilindən” asılıdır. Bununla əlaqədar prof. A.M.Məmmədov funksional sistemlər nəzəriyyəsini (P.K.Anoxin) aviasiyaya uyğun təkmilləşdirərək, Sistem Əsasnaməsi-sosial fiziologiyanın yeni nəzarət-korreksiya prinsipləri və qanunauyğunluqları irəli sürülmüşdür.

Müəyyən edilmişdir ki, aviamütəxəssislərdə iş fəaliyyəti zamanı yaranan mənfi emosiogen oyanmalarının təsiri ilə baş-beyin (EEQ) və ürək-damar (EKQ) sistemlərində desinxronlaşma prosesləri güclənir, psixofizioloji göstəricilər, müxtəlif  bioreaksiyalar (audiomotor reaksiyaların sürəti) pozulur. Eyni zamanda EKQ-nin kiçikamplitudlu dalğalarının dispersiya skrininqi göstərir ki, ürəkdə ilk “keçici” işemiya əlamətləri yaranır, arterial təzyiq (AT) artır. Bu dəyişiklər koqnitiv göstəricilərin, vegetativ reaksiyaların zəifləməsi və peşə səhvlərinin artması ilə müşahidə olunur.

Bunların əsasında aviamütəxəssislərin gərgin iş fəaliyyətindən sonra, nəzarət-korreksiya, qeyri medikamentoz üsullarının tətbiqi ilə sinxronlaşma prosesləri bərpa olunur. Psixofizioloji göstəricilərin normallaşması və peşə səhvlərinin azalması ilə müşahidə olunur.   

1. Монография. Корреляционные показатели электроэнцефалограммы головного мозга при эмоциональном стрессе. Баку, «Элм», 1979, 129 с.
2. Kitab (kollektiv) (akad. K.V.Sudakovun redaksiyası lə). Санатрон. Система оценки и реабилитации ранних нарушений физиологических функций человека в реальных условиях жизнедеятельности. Москва, «Горизонт», 2001, 395 с.
3. Монография. Психофизиологические аспекты человеческого фактора в аэронавигации (в соавт. А.М.Пашаев, Дж.Дж.Аскеров, В.З.Султанов) Баку, «ЕРА», 2010, 196 с.
4. Дисперсионный скрининг ЭКГ показателей авиадиспетчеров. Труды НИИ Нормальной Физиологии им П.К.Анохина РАН, том 17, Москва, 2012, с 152-161.
5. Dispersion control and correction of  “transitory ischemia” aviadispatchers myocardium. Abstract, XX Word congress on rehablitation in the medicine and immune rehabilitation. New-York, USA, of April 2014, p.24-30.
6. The Aviadispatcher as sosiotipe, J.Air Traffic Control, №3 (19), Astane, 2016, p.27-29  (соавт.В.З.Султанов).
7. Normal fiziologiya. Dərslik, Bakı, “Təbib”, 2011, 692 s. (həmmüəllif K.V.Sudakov)
8. Normal fiziologiya. Dərslik, Bakı, “Təbib”, 2012, I və II cildlər, 406 s. (həmmüəllif K.V.Sudakov)
9. Normal fiziologiya. Praktiki məşğələlər dərsliyi, Bakı, “Təbib”, 2014, 375 s. (həmmüəlliflər Ş.H.Hüseynov, Z.T.Əlizadə, G.Ə.Həsənova, A.E.Vələdov) Normal fiziologiya. Dərslik, Bakı, “Təbib”, 2016, 514 s. (həmmüəllif A.X.Əliyev) 

1.Rusiya Elmlər Akademiyasının Fiziologiya ixtisası üzrə Xarici üzvü (2004);

2.Beynəxalq Elmlər Akademiyasının Rusiya bölməsi üzrə akademiki (Moskva);

3. Beynəxalq Elmlər Akademiyasının Azərbaycan bölməsi üzrə akademiki (Bakı);

4.MDB Dövlətlərarası Aviasiya Komitəsinin Aviasiya-Tibb Koordinasiya-konsultativ Şurasının üzvü (Moskva);

5.Rusiya Avia-kosmik, Dəniz Ekstremal və Ekoloji Tibb Assosiasiyasının üzvü (Moskva);

6. Lütfü Zadə adına Beynəlxalq Müasir Elmlər Akademiyasının akademiki;

7. Milli Aviasiya Akademiyasının Dissertasiya Müdafiəsi Elmi Şuraların (qapalı və açıq) üzvü;

8.Azərbaycan Tibb Universitetinin Elmi Şurasının üzvü;

1.İ.M.Seçenov adına 1-ci Moskva Tibb Akademiyasının normal fiziologiya kafedrası üzrə professoru;

2. Azərbaycan Milli Aviasiya Akademiyası “Aviasiya psixofiziologiya və reabilitasiyası” kafedrasının müdiri, professor;

P.K.Anoxin adına fiziologiya ET İnstitutunda, sistem fiziologiya laboratoriyası rəhbəri vəzifəsindən başqa, professor A.M.Məmmədov əlavə elmi-tədqiqat işləri aparırdı. SSRİ-nın Dövlət “Sağlamlıq” Proqramı əsasında və Nazirlər Şurasının qərarı ilə Səhiyyə, Elektron Sənayesi nazirliklərinin və Elmlər Akademiyasının himayəsi ilə “Xromotron” müəssisəsində (Moskva) “Sanatron” Sağlamlıq Mərkəzi təşkil olunmuşdur. Professor A.M.Məmmədov onun təşkilatçılarından və rəhbərlərindən biri idi. “Sanatron” mərkəzinin əsas vəzifəsi operatorların emosional gərgin konveyer tipli real iş fəaliyyətləri zamanı onların “sistemokvant” psixofizioloji göstəricilərinin radiotelemetrik üsulu ilə qeydə alınması və qiymətləndirilməsi əsasında korreksiyaedici profilaktik tədbirlərinin aparılması idi.

Dövlət proqramı müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilmişdir. Görülən işlər SSRİ-nin Siyasi Bürosunun üzvü, Nazirlər Şurasının Sədrinin 1-ci müavini və gələcəkdə Azərbaycan Respublikasının Qurucusu və Prezidenti H.Ə.Əliyev cənabları tərəfindən Tibb Elmləri Akademiyasının (50 illik) Lenin Ordeni ilə təltif etmə mərasimində yüksək qiymətləndirilmişdir.

(+994 12) 4972600 (23-84)

(+994 50) 4999211

(+994 12) 4401316

arifmemmed@gmail.com