Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Beynəlxalq astronomlardan ibarət kollektiv ilk dəfə qonşu qalaktikada protoplanetar diski olan böyük ulduz kəşf ediblər.

Bu barədə Avropa Cənubi Rəsədxanasının (ESO) mətbuat xidməti məlumat verib.

“ALMA teleskopundan istifadə edilməklə əldə olunan məlumatlarda fırlanan strukturun mövcudluğuna dair faktları görəndə ilk dəfə Südyolu qalaktikasından kənarda yerləşən ulduzda akkresiyalı disk aşkar etdiyimizə inanmadım. İndi isə ulduzların və planetlərin meydana gəlməsi üçün kritik olan oxşar strukturların digər qalaktikalardakı ulduzlarda da mövcud olduğuna dair dəlillərimiz var" – deyə, ESO-nun mətbuat xidməti Darem Universitetinin dosenti Anna Maklaudun sözlərinə istinadla qeyd edib.

Maklaud və həmkarları bu kəşfi Böyük Magellan Buludunun müşahidələri zamanı Çilinin Çahnantor Rəsədxanasında quraşdırılmış ALMA teleskopu tərəfindən toplanan məlumatları araşdırdıqları zaman ediblər. O, Südyolu qalaktikasının peyklərindən biri olan, nisbətən qısa məsafədə - təxminən 160 min işıq ili uzaqlıqdakı cırtdan qalaktikanı təmsil edir.

Astronomların bildirdiyinə görə, buludun içərisində çox sayda kiçik və böyük ulduz var, bəziləri tədqiqatçıların ALMA və digər mikrodalğalı teleskoplardan istifadə edilməklə, strukturunu öyrəndikləri sıx qaz-toz "şəbəkələrinin" daxilində yerləşib. Alimlər HH 1177 adlanan oxşar ulduz sistemlərindən birində maddənin hərəkətini izləyiblər və onun mərkəzində kütləsi Günəşdən təxminən 12 dəfə çox olan böyük bir ulduzun olduğunu aşkarlayıblar.

Bu ulduzun ətrafında nəhəng ölçüləri və kütləsi olan düz qaz-toz diski yerləşir. Tədqiqatçılara görə, onun diametri (Yerlə Günəş arasındakı orta məsafə üzrə) təxminən 2-6 min astronomik vahid təşkil edir və kütləsi Günəşdən 1,8-3,8 dəfə çoxdur.

Astronomlar indiyə qədər bu strukturun daxilində planetlərin meydana gəlib-gəlmədiyini deyə bilmirlər, lakin əldə etdikləri məlumatlar və hesablamaların nəticələri, qalaktikadan kənar protoplanet diskinin cazibə qüvvəsi ilə sabit olduğunu göstərir ki, bu da prosesin hələ uzun müddət davam etməsinə işarə edir. HH 1177 ulduzunun sonrakı müşahidələri, tədqiqatçıların da ümid etdiyi kimi, diskin strukturunu aşkarlamağa və onun Südyolu qalaktikasındakı oxşar obyektlərdən fərqli olub-olmadığını anlamağa kömək edəcək.

Astronomlar son 10 ildə Südyolu qalaktikasında yeni formalaşmağa başlayan və ya bu prosesin sonuna gəlib çatan onlarla planet sistemi kəşf ediblər, lakin onların inkişaf mərhələləri hələ çox az öyrənilib.

AzərTac