Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Kompleks kompüter modeli hava və iqlim sistemlərini, eləcə də planetə təsirimizi nəzərə alır. Alimlər ekstremal hava və iqlim dəyişikliyi haqqında etibarlı məlumat əldə etmək üçün Yer planetinin yüksək dəqiqlikli rəqəmsal simulyasiyasını qurublar. Süni intellektlə işləyən bu “rəqəmsal əkiz” su, qida və enerji sistemləri kimi sahələrə təsiri proqnozlaşdırmaq üçün təbii hadisələr və insan fəaliyyətləri arasında qarşılıqlı əlaqəni simulyasiya edir. Keçmişdə iqlim və hava proqnozları ya yerli bölgələrə, ya da daha böyük qlobal sistemlərə diqqət yetirirdi. “Destination Earth” (DestinE) kimi tanınan yeni layihə, “bütün Yer sisteminin mürəkkəb proseslərini təsvir etmək” üçün bütün məlumatları insan hərəkətləri ilə birlikdə bir araya gətirir.

Avropa Komissiyası tərəfindən Rəqəmsal Avropa proqramının 315 milyon avrodan çox maliyyə dəstəyi ilə aktivləşdirilən layihə alimlərin gələcəyə hazırlaşmağa kömək edəcək ssenarilərin sınaqdan keçirilməsi metodunu təqdim etməsinə ümid yaradır.

Rəqəmsal əsrə uyğun Avropa üzrə icraçı vitse-prezident Marqret Vestager bildirib ki, ilk təyinat yerinin (DestinE) işə salınması iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəmizdə əsl oyun dəyişdiricisidir: “Bu o deməkdir ki, biz gələcək ssenariləri proqnozlaşdırmağa kömək edə biləcək, ekoloji problemlərin müşahidə olunması üçün bu layihəni hazırladıq. Bu gün “gələcək” sözün əsl mənasında əlimizin altındadır. “DestinE” hazırda iki modeldən ibarətdir - biri iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşmaya, digəri isə hava şəraitinin yaratdığı ekstremallara diqqət yetirir – bütün bunlar “Kopernik” kimi mənbələrdən əldə edilən məlumatlara əsaslanır. Onun 2030-cu ilə qədər Yerin tam rəqəmsal nüsxəsini tamamlayaraq qarşıdakı illərdə davamlı olaraq təkamül edəcəyi gözlənilir”.

Hava şəraitinin kəskinləşməsi ilə iqlim böhranının təsirlərini qiymətləndirməyə ehtiyac artır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, 1970-2021-ci illər arasında iki milyondan çox insan ekstremal hava ilə bağlı hadisələrdə həlak olub. 2003 və 2010-cu illərdə şiddətli isti dalğaları Avropada ölümlərin 80 faizini təşkil edib. Getdikcə iqlim fəlakətləri daha da pisləşir. “DestinE” Avropaya təbii fəlakətlərə daha effektiv cavab vermək, iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşmaq və bu cür hadisələrin potensial sosial-iqtisadi və siyasi təsirlərini qiymətləndirmək üçün istifadə olunacaq. Avropada külək stansiyalarının tikintisi kimi hipotetik ssenarilər və iqlim dəyişikliyi ilə əlaqədar bitkilərin harada əkilməsi ilə bağlı məlumatlar model tərəfindən təmin edilə bilər.

“DestinE”, Finlandiyanın Kajaani şəhərindəki LUMI superkompüteri də daxil olmaqla, Avropanın Yüksək Performanslı kompüterlərinə (EuroHPC) əsaslanır. Sistemin necə güclənəcəyi bəlli olmasa da, hesablama mütəxəssisləri daha əvvəl onun inkişafında karbon-neytral enerjinin vacibliyini vurğulayıblar. Finlandiya istehlak etdiyi enerjinin demək olar yarısını bərpa olunan mənbələrdən əldə edir və Aİ-də İsveçdən sonra ikinci yerdədir. 2027-ci ilə qədər komanda əlavə rəqəmsal əkizlərə və xidmətlərə sahib olmağı hədəfləyir. Bu simulyasiyalardan əldə edilən məlumatlar daha sonra onilliyin sonuna qədər “Yerin tam rəqəmsal əkizini” yaratmaq üçün birləşdiriləcək.

AzərTac