Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

-         ixtisas şifri

-         ixtisasın adı

Hesablama texnikası

Neft emalının tipik proseslərinin korrelyasion analizi

-         ixtisas şifri

-         ixtisasın adı

Texniki kibernetika və informasiyanın nəzəriyyəsi

Real zaman miqyasında çoxölçülü təsadüfi proseslərin korrelyasiya analizi və kodlaşdırılması

-         tarix

1983

-         tarix

2001

-   fəlsəfə doktorlarının sayı

-   elmlər doktorlarının sayı

37

12

1. Küyqarışıq təsadüfi siqnalların küylərinin analizi nəzəriyyəsi və texnologiyaları yaradılmışdır. Küylərin faydalı informasiya daşıyıcıları kimi analizi texnologiyaları təklif edilmiş və onlardan qəzaların gizli dövrünü qeyd etmək üçün və təsadüfi siqnalların ənənəvi analizi texnologiyalarının xətalarının dəqiqləşdirilməsi üçün istifadə edilməsinin mümükünlüyü göstərilmişdir.

2. Göstərilmişdir ki, təcrübədə, ənənəvi korrelyasiya və spektral analiz texnologiyalarının tətbiqi zamanı, faydalı siqnalların və küylərin arasındakı korrelyasiyanın olmaması şərtinin yerinə yetirilməməsinə görə nəzarət, diaqnostika, identifikasiya və s. məsələlərin həllinin nəticələrinin adekvatlığı təmin olunmur. Faydalı informasiya daşıyıcısı kimi, faydalı siqnalların və küylərin arasındakı qarşılıqlı-korrelyasiya funksiyasının qiymətini, habelə, küyün dispersiyasını təyin etməyə imkan verən küylərin analizi texnologiyası təklif edilmişdir ki, göstərilən məsələlərin həllinin adekvatlığını təmin etməklə bərabər, həm də bu texnologiyaların praktiki tətbiq sahəsini əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirir.

3. Təsadüfi küy qarışıq siqnalların faydalı siqnallarının və küylərinin korrelyasiya, spektral və c.  xarakteristikaları ilə ekvivalent olan faydalı siqnalların  və küylərin formalaşdırılması texnologiyası təklif edilmişdir. Göstərilmişdir ki, onların vasitəsilə ayrı-ayrılıqda siqnalları və küyləri analiz edərək, təsadüfi küy qarışıq siqnalların korrelyasiya və spektral xarakteristikalarının qiymətlərini tapmaq mümkündür. Eləcə də, onlar arasında korrelyasiya əlaqəsinin müəyyən edilməsi imkanı yaranır ki, bu da küy qarışıq siqnallardan alınan faydalı informasiyanın həcmini əhəmiyyətli dərəcədə artırmaqla, bir sıra vacib məsələlərin həllinin adekvatlığını təmin etməyə imkan verir.

4. Təyin edilmişdir ki, texniki obyektlərdə qəzalarının gizli dövrünün başlanğıcında yalnız siqnalların küyünün qiymətləri dəyişir, nəzarət və idarə etmə sistemlərinin ölçü cihazlarının informativ əlamətləri və göstəriciləri dəyişmir. Buna görə də sistemin reaksiyası bəzi hallarda gecikmiş olur, bu da faciəvi qəzalara gətirib çıxarır. Küyün xarakteristikalarının qiymətindən informativ əlamətlər kimi istifadə etməklə , qəzaların başlanğıcı haqqında məlumat almağa fürsət yaranır, bunun sayəsində də,  texniki obyektlərin istismarının təhlükəsizliyi əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlir.

5. Normal paylanma qanunu, faydalı siqnalla küy arasında korrelyasiyanın olmadığı kimi   klassik şərtlərin yerinə yetirilmədiyi halda, identifikasiya, tanınma, diaqnostika və s. məsələlərinin həllinin nəticələrinin adekvatlığını təmin etməyə imkan verən, faydalı siqnalların matrislərinə ekvivalent olan küylənmiş siqnalların korrelyasiya matrislərinin formalaşması texnologiyaları təklif edilmişdir.

6. Tsiklik  iş rejimində işləyən obyektlərin texniki vəziyyətinin dəyişməsinin başlanğıcının identifikasiyası nəticələrinin adekvatlığının təmin edilməsi üçün küy qarışıq dövri siqnalların mövqeli-seçici analizi texnologiyası təklif edilmişdir.

7. Normal paylanma qanunu, faydalı siqnalla küy arasında korrelyasiyanın olmadığı kimi   klassik şərtlərin yerinə yetirilmədiyi halda, küylənmiş siqnalların robast korrelyasiya və spektral analizi nəzəriyyəsi və  texnologiyası təklif edilmişdir.

8. Küylənmiş siqnalların Noise xarakteristikalarının qiymətlərindən təşkil olunmuş informativ əlamətlər çoxluğunun  formalaşdırılması texnologiyası işlənilmişdir və onun əsasında dəniz platformalarında, qazma  qurğularında, energetikada, nəqliyyatda, tikintidə, tibbdə və s. sahələrdə qəzaların başlanğıcını, inkişaf dinamikasını və proqnozlaşdırılmasını təyin edən  intellektual Noise- nəzarət sistemləri təklif edilmişdir.

9. Küylənmiş təsadüfi siqnalların kodlaşdırılması və  fasiləsiz analizi prosesində diskretləşdirmə addımının təyin edilməsinin aparat texnologiyaları işlənilmişdir.

10. Noise -texnologiyaların  tətbiqi ilə küy qarışıq siqnalların ənənəvi korrelyasiya və spektral analizinin  xətalarının azaldılması texnologiyaları təklif edilmişdir.

11. Kompressor stansiyalarının vibrasiya vəziyyətinin   intellektual Noise- nəzarət  və erkən diaqnostika sistemləri yaradılmışdır.

12. Seysmoakustik Noise-monitorinq stansiyaları şəbəkələri əsasında gözlənilən zəlzələ ocağının mərkəzi zonasını təyin etməklə seysmik vəziyyətin dəyişməsinin başlanmasını bildirmək üçün intellektual seysmoakustik sistem yaradılmışdır.

13. Generatorların  vattmetroqramlarının Noise analizi yolu ilə, artezian quyularında, nasos stansiyalarında, istilik və havalandırma  sistemlərində və s. obyektlərdə nasazlıqların başlanğıcının və qəzaların proqnozlaşdırılmasının intellektual nəzarət sistemlərinin qurulmasına imkan verən, küylərin, faydalı siqnalların korrelyasiya və spektral xarakteristikalarından və onlar arasındakı qarşılıqlı korrelyasiya funksiyasının qiymətlərindən ibarət olan informativ əlamətlər çoxluğunun formalaşdırılmasının mümkünlüyü göstərilmişdir.

14. Ştanqlı dərinlik nasos qurğuları ilə istismar edilən neft quyularının intellektual Noise diaqnostikası və  Noise idarə edilməsi sistemləri yaradılmışdır.

15. İlk dəfə 1984-cü ildə EKQ-ın sıxılması,  bərpa etməklə açılması və istənilən məsafəyə teleqraf kanalı ilə ötürülməsinin təşkili üçün texnologiya və texniki vasitələr yaradılmışdır.

16. Vibrasiya siqnallarının Noise xarakteristikalarından ibarət olan bir çox informativ əlamətin formalaşdırılmasının Noise- texnologiyası və onların əsasında hərəkət edən qatarlarda, tormoz və yağlama sistemlərində, onların hərəkərdə olan hissələrində, həmçinin, dəmiryol xəttindəki, körpülərdəki və tunellərdəki nasazlıqların başlanğıcının intellektual Noise monitorinqi sistemi təklif edilmişdir.

17. Energetika obyektlərinin istismarının təhlükəsizlik səviyyəsinin artırılması üçün, nümunə kimi, tipik atom elektrostansiyalarında fəaliyyət göstərən bir sıra avadanlıqların operativ diaqnostika sistemlərinə  qəzaların gizli dövrünün  başlanmasının Noise nəzarət alt sistemi ilə əlaqələndirmə sxemi təklif edilmişdir.

18. Çoxölçülü küy qarışıq siqnalların sinxron diskretləşdirilməsi, kodlaşdırılması, sıxılması və ötürülməsi üçün  texnologiyalar və sistemlər təklif edilmişdir.

19. Smartfonların və noutbukların vasitəsi  ilə ürəyin vəziyyətinin gündəlik nəzarəti üçün onun səsinin küyünün Noise analizi texnologiyaları  təklif edilmişdir.

20. Fasiləsiz küylənmiş siqnalların diskretləşdirilməsinin adaptiv mövqeli-seçici texnologiyası təklif edilmişdir ki,   diskretləşdirmə addımını müəyyən etməyə və küyün yüksəktezlikli spektrinə əsaslanaraq , ənənəvi metodlara xarakterik olan  çətinlikləri aradan qaldırmağa imkan verir.

21. Faydalı informasiya daşıyıcısı kimi küyün analizi  nəzəriyyəsi və texnologiyaları yaradılmışdır.

22. Tsiklik küylənmiş siqnalların və küyün analizinin mövqeli-binar nəzəriyyəsi və texnologiyası yaradılmışdır.

23. Çoxölçülü fasiləsiz siqnalların  sinxron minikod-delta modulyasiya və sıxılma funksiyasını yerinə yetirən çoxkanallı analoq-kod çeviricilərin qurulması prinsipləri təklif edilmişdir.

24. Zəlzələlərin standart seysmik stansiyalarla qeydiyyatını 15-30 saat qabaqlayan seysmoakustik küyün alınması  və analizi texnologiyası və sistemi təklif edilmişdir.

25. Seysmoaktiv regionlarda yerləşən böyük şəhərlər üçün hündür binaların və strateji  obyektlərin texniki vəziyyətinin paylanmış intellektual  küy monitorinq sisteminin yaradılması prinsipləri təklif edilmişdir.

26. Nəzarət obyektlərinin texniki vəziyyətlərində mikrodəyişiklik əlamətinin indikasiyası  və sürətli axıcılığı olan çoxölçülü küylənmiş  təsadüfi proseslərin analizi və identifikasiyası üçün  yüksək-tezlik texnologiyası təklif edilmişdir.

27. Azərbaycanda quraşdırılmış 10, habelə, Türkmənistanda Kopet dağının ətəyində quraşdırılmış seysmoakustik noise monitorinq stansiyalarından alınmış  seysmoakustik küyün robast Noise monitorinqinin nəticələrinin  eksperimental tədqiqatı nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, stansiyaların yerləşmə ərazisini genişləndirməklə,  zəlzələ ocağının yerinin təyin edilməsinin dəqiqliyini artırmağa və  mövcud yerüstü stansiyalardan bir neçə saat əvvəq onun maqnitudasının qiymətini təyin etməyə imkan yaranır.

28. Noise analizin təklif edilmiş texnologiyaları:

- Faydalı informasiya daşıyıcısı kimi, faydalı siqnalların və küylərin arasındakı qarşılıqlı-korrelyasiya funksiyasının qiymətini, habelə, küyün dispersiyasını təyin etməyə imkan verən küylərin analizi nəzəriyyəsi və  texnologiyası təklif edilmişdir ki, göstərilən məsələlərin həllinin adekvatlığını təmin etməklə bərabər, həm də bu texnologiyaların praktiki tətbiq sahəsini əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirir.

- Faydalı siqnalların və küyün korrelyasiya, spektral və c.  xarakteristikalarının ilkin təsadüfi siqnalların qiymətlərinə uyğun gəldiyi hal üçün ekvivalent təsadüfi siqnalların formalaşması texnologiyası ayrılıqda faydalı siqnalın və küyün korrelyasiya və spektral analizinə, həmçinin, onlar arasında korrelyasiya əlaqələrinin müəyyən edilməsinə imkan verirlər ki, bu da, küylənmiş siqnallardan əldə edilən informasiyanın həcmini əhəmiyyətli dərəcədə artırmaq və bir çox əhəmiyyətli məsələlərin həllinin adekvatlığının yüksəlməsini təmin etmək imkanı yaradır.

- Küyün xarakteristikalarının qiymətindən informativ əlamətlər kimi istifadə etməklə , qəzaların başlanğıcı haqqında məlumat almağa fürsət yaranır, bunun sayəsində də,  texniki obyektlərin istismarının təhlükəsizliyi əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlir.

- Faydalı siqnalların matrislərinə ekvivalent olan küylənmiş siqnalların korrelyasiya matrislərinin formalaşması texnologiyaları identifikasiya məsələlərinin həllinin nəticələrinin adekvatlığını təmin etməyə imkan verir.

- Küylərin  xarakteristikalarının dəyişməsinin emalın nəticələrinə təsirini aradan qaldırmağa imkan verən küylənmiş siqnalların robast korrelyasiya və spektral analizi texnologiyaları:

- Dəniz platformalarında, qazma  qurğularında, energetikada, nəqliyyatda, tikintidə, tibbdə və s. obyektlərdə qəzaların başlanğıcını, inkişaf dinamikasını və proqnozlaşdırılmasını təyin edən  intellektual Noise- nəzarət sistemlərinin qurulmasına imkan verən küylənmiş siqnalların Noise xarakteristikalarının qiymətlərindən təşkil olunmuş informativ əlamətlər çoxluğunun  formalaşdırılması texnologiyası

- Zəlzələ ocağının mərkəzi zonasını təyin etməklə seysmik vəziyyətin dəyişməsinin başlanmasını bildirmək üçün intellektual seysmoakustik Noise-monitorinq stansiyaları şəbəkələri

- Ştanqlı dərinlik nasos qurğuları ilə istismar edilən neft quyularının intellektual Noise diaqnostikası və  Noise idarə edilməsi sistemləri

- Smartfonların və noutbukların vasitəsi  ilə ürəyin vəziyyətinin gündəlik nəzarəti üçün onun səsinin küyünün Noise analizi texnologiyaları.

1. Алиев Т. А., Мусаева Н.Ф., Гулуев Г.А., Сатарова У.Э. Помехотехнологии индикации и идентификации скрытого периода перехода объекта из нормального в аварийное состояние . Мехатроника, автоматизация, управление, M., №9, 2010, с. 13-18.

2. Алиев Т. А., Ализаде А.A., Етирмишли Г.Д., Гулуев Г.А., Пашаев Ф.Г., Рзаев А.Г. Интеллектуальная сейсмоакустическая система мониторинга начала зарождения аномальных сейсмических процессов. Сейсмические приборы, 2010, M., т. 46, № 1, с. 27-41

3. Алиев Т. А., A.A.Alizade, G.D.Etirmishli, G.A.Guluev, F.G.Pashaev, A.G.Rzaev. İntelligent Seismoacoustic System for Monitoring the Beginning of Anomalous Seismic Process. Seismic instruments, Allerton press, inc., Shpringer, vol.47, №1, 2011, p.15-23

4. Алиев Т. А., Н.Ф. Мусаева, У.Э. Сатарова. Технология вычисления робастных нормированных корреляционных матриц Кибернетика и системный анализ, Киев, №1, с.164-178, 2011

5. Алиев Т. А., Н.Ф.Мусаева, Г.А.Гулуев, У.Э.Саттарова, Н.Э.Рзаева. Система мониторинга периода скрытого перехода компрессорной станции в аварийное состояние. Проблемы управления и информатики, Киев, №6, 2011, стр.60-74

Bütün elmi əsərlərinin siyahısı

1. 1994-ci ildən UNESCO-nun informatika üzrə ekspertlər sırasına daxil edilmişdir.

2. Respublika Veteranlar şurasının bürosunun üzvü;

3. Respublika Ağsaqqallar şurasının üzvü.

2. 2004-cü ildə Azərbaycan Respublikasının “Şöhrət” ordeni ilə təltif olunub.

3. 2009-cu ildə Əməkdar elm xadimi