Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Türkiyənin Koç Universitetinin Biointeqrasiya edilmiş Mikrocihazlar Laboratoriyasının tədqiqatçıları mobil telefondakı tətbiq vasitəsilə yeməyin təzəliyini anında bildirən sensor hazırlayıblar.

Araşdırma Dr. Levent Beker və Dr. Emin İstifin komandası ilə birlikdə aparılıb.

TÜBİTAK-ın iki ayrı fondunun maliyyə dəstəyi ilə başlatdığı bu araşdırma haqqında məqalə dünyanın ən əhəmiyyətli elm jurnallarından biri olan “Nature” nəşrində dərc olunub.

Qida tullantıları və qida yoluxucu xəstəlikləri dünyanın ən kritik problemlərindəndir. Bu problemin böyüməsində emal, daşıma və saxlama şəraitinin düzgün idarə olunmaması, həddindən artıq istehsal, yararlılıq müddətinin etibarsız müəyyən edilməsi və davamlı monitorinq üsullarının olmaması mühüm rol oynayır. Üstəlik, israf edilmiş qida, istixana qazı emissiyaları və şirin su istehlakı da daxil olmaqla, bir çox iqtisadi və ekoloji xərclər gətirir.

Korlanmış qidaların istehlakı nəticəsində yaranan qida yoluxucu xəstəlikləri ildə təxminən 400 min insanın ölümünə səbəb olur. Bu ölümlərin üçdə biri uşaqlardır. Xarab olmuş qidaların aşkarlanması üçün mövcud üsullar, həssas olsa da, bu problemi həll etmək üçün kifayət deyil, çünki onlar bahalıdır və yalnız təlim keçmiş işçiləri olan laboratoriya müəssisələrinin nəzarətini tələb edir.

Koç Universiteti (KÜ) Maşın Mühəndisliyi müəllim Dr. Levent Beker və Dr. Emin İstif, dünyada ilk dəfə olaraq KU Biointeqrasiya Mikrocihazları Laboratoriyası daxilində inkişaf etdirdikləri sensorla mobil telefon tətbiqi vasitəsilə ət məhsullarının təravətini saniyələr ərzində təyin etmək üçün bir üsul yaradıb.

Dr. Emin İstif qida tullantıları və qida yoluxan xəstəliklərin böyük problem olduğunu vurğulayaraq qeyd edib ki, bu layihədə iki əsas problem üzərində dayanılıb. Biri qida tullantıları, digəri qida yoluxucu xəstəliklərdir: “Hər il dünyada təxminən 1,3 milyon ton qida israf edilir. Bunun təxminən 80 milyon tonu Aİ sərhədləri daxilində baş verir. Bundan əlavə, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, hər il 400 minə yaxın insan qida yoluxucu xəstəliklər səbəbindən ölür. Təəssüf ki, bunun demək olar ki, üçdə birini uşaqlar təşkil edir”.

“Burada diqqət yetirdiyimiz məsələ zülal əsaslı qidaların xarab olmasını necə ölçmək idi. Çünki zülalla zəngin qidalar xarab olanda əslində pis qoxu kimi bildiyimiz biogen aminlər ifraz edir və bizim hazırladığımız sensor bu qazları aşkar edərək qidanın vəziyyəti və təzəliyi haqqında bizə məlumat verir”, - deyə o bildirib.

Tədqiqat qrupu ətin xarab olmasının insan burnunun qoxunu təsbit etmə mərhələsinə çatmadan əvvəl başlamış ola biləcəyinə və sensorun bu həssaslıqla ölçmə edə bildiyinə diqqət çəkib:

“Ətin qoxusunu hiss edirsən, amma təəssüf ki, əti alıb evə aparanda bu baş verir. Beləliklə, paketi açdıqdan sonra qoxunu hiss edə bilərsiniz. Amma bazar rəfində heç bir məlumat əldə edə bilməzsiniz. Bundan əlavə, bəzən yeməyin qoxusunu hiss etməmişdən əvvəl yemək həqiqətən xarab ola bilər. Sensor bu qədər həssas olduğundan, o, ən başdan pisləşməni aşkar edə bilir. Burada sensorun ən mühüm məqamı inkişaf etdirilən konseptin ilk dəfə bu sahədə reallaşmasıdır. Çünki indiyə qədər tədqiq edilən sensorlardan fərqli olaraq, cib telefonunuzdakı proqramla yeməyin vəziyyətini anında görə bilərsiniz. “Bundan başqa, onun elektron mexanizmi ilk dəfə ədəbiyyata salınıb”.

Qeyd edilib ki, sensor hazırda zülalla zəngin qidaların, xüsusən də ət, toyuq və ya balıqların vəziyyəti haqqında məlumat vermək qabiliyyətinə malikdir. Gələcəkdə digər qidalar üçün də belə sensor hazırlana bilər.

aztibb.az