Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Azərbaycan Dövlət Turizm Agentliyinin dəstəyi ilə AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun Xınalıq ekspedisiyası 2020-ci ildə  Xınalıq Dövlət Tarix-Memarlıq və Etnoqrafiya Qoruğu ərazisində arxeoloji tədqiqatlar aparıb.

Ekspedisiyanın rəhbəri, sözügedən müəssisənin Elmi arxivinin müdiri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, arxeoloq İdris Əliyevin bildirdiyinə görə, 2020-ci ilin son aylarında Qubanın Xınalıq kəndi yaxınlığında “Kımaliqeberiş” arxeoloji abidəsinin ərazisində arxeoloji-kəşfiyyat işlərinin aparılması nəticəsində müəyyən olunub ki, burada 1 hektara yaxın sahədə qədim yaşayış yeri və qədim qəbiristanlıq mövcud olub. Adı çəkilən  abidənin cənub-şərq hissəsində 15-dən artıq kurqan da qeydə alınıb. Ötən ilin tədqiqat işləri abidənin dağətəyi sahəsində aparılıb, əldə edilən nəticələr və  arxeoloji materiallar abidə haqqında əsaslı mənbə olaraq Xınalığın qədim keçmişinin, tarixinin geniş araşdırılmasında dəyərli mənbə kimi istifadə oluna bilər.

İ.Əliyevin sözlərinə görə, bu abidəni ilkin nəticələrə əsaslanaraq, antik dövrə aid etmək olar. Öyrənilən qəbirlərin dövrü e.ə. IV- b.e. VII əsrlərinə aiddir. 2020-ci ildə qazıntılar nəticəsində unikal maddi-mədəniyyət nümunələri aşkar edilib. Saxsı materialları, dəmirdən hazırlanmış silah nümunələri,  tunc bəzək əşyaları, müxtəlif minerallardan və şüşədən hazırlanmış muncuqlar əsasən  antik dövrdən başlayaraq eramızın 7-ci əsrinədək dövrü əhatə edir.

Tapıntılar sırasında xüsusilə tunc bəzək əşyalarını qeyd etmək olar. Belə ki, onların analogiyasına istər Azərbaycanda, daha geniş mənada Qafqazda az təsadüf olunur. Nadir tapıntılardan biri — Qədim Roma hərbi geyim elementi olan tunc falerda (Qədim Romada əvvəlcə at əslahəsinin bəzəyi, daha sonra mükafat medalı kimi istifadə olunan dairəvi və oval şəkilli metal plastinlər) qədim yunan mifologiyasındakı əfsanəvi qadın simalı əjdaha Meduza – Qorqona təsvir edilmişdi. Bu tapıntı bölgəyə Roma hərbi yürüşlərinin olmasını təsdiq edən dəyərli material hesab olunur. Belə ki, bəzi əcnəbi tarixçilər Azərbaycan ərazisinin antik dövr siyasi və mədəni mühitindən kənarda qalması barədə qərəzli fikirlər irəli sürməyə və hətta, Qobustandakı latındili yazıların həqiqiliyini şübhə altına almağa çalışırlar.

Sasani şahı II Xosrovun dövründə zərb edilən sikkələr abidənin yuxarı xronolojı dövrünü təyin edir. İlkin nəticələrə əsaslanaraq, bu abidə kompleksi antik dövrə aid edilsə də, burada dəfn ənənəsi  b.e. VII əsrlərinə kimi davam edib. Maddi mədəniyyət nümunələri həmçinin, əsasən Qafqaz Albaniyasının qədim tarixi, mədəni mühiti və siyasi, iqtisadi əlaqələri barədə dolğun təsəvvürün formalaşması üçün zəmin yaradır.

Bundan əlavə, əldə edilən arxeoloji materiallar Xınalıq muzey ekspozisiyasında  sərgilənmə baxımından dəyərli və bir çox halda analoqu  olmayan materiallardan ibarətdir. Tədqiqata cəlb edilmiş abidələr arxeoturizmin   təbliği və inkişafı  üçün ciddi potensialın olması baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır.

Qeyd edək ki, hələ 2018-ci ildə arxeoloq, t.ü.f.d. İdris Əliyev tərəfindən Xınalıq kəndinin cənub-şərqində e.ə. I minilliyin otalarına aid nekropolun aşkar edilməsi, Azərbaycan arxeoloji xəritəsində daha bir “boşluğun” aradan qaldırılmasına səbəb oldu.  Belə ki, indiyə qədər özünüməxsus coğrafi mövqeyinə və relyefinə görə bu zonanın qədim dövrlərdə izolə edilmiş ərazi olması barədə fikirlər mövcud idi. Lakin aşkar edilmiş nekropol son-tunc — ilk dəmir dövrünün sonu ilə antik dövrün ərəfəsi arasındakı zaman kəsiyində ərazidə və bütövlükdə regionda ciddi məskunlaşmanı, qarşılıqlı mədəni münasibətləri ehtiva edən intensiv proseslərin getdiyi barədə tam yeni bir fikirin irəli sürülməsini mümkün etdi.

© Bütün hüquqlar qorunur. Xəbərlərdən istifadə edərkən www.science.gov.az saytına istinad zəruridir.