AMEA-nın “Elm və həyat” jurnalı 1961-ci ildən nəşr olunur. Nəşrin ikinci ili Mirzə Ələkbər Sabirin 100 illiyinə təsadüf edib. Bu səbəbdən də jurnalın 1962-ci ildə işıq üzü görmüş 5-ci sayı, yəni şairin doğulduğu may ayında işıq üzü görən nömrəsi Mirzə Ələkbər Sabirin 100 illiyinə həsr olunub, üz qabığında da Sabir heykəlinin rəsmi yer alıb.
Həmin sayın 4-9-cu səhifələri Sabirə ayrılıb. O.Həsənovun “Bizim Sabir” məqaləsi, Faiq Məmmədovun “Səcdəyə gəlirlər” şeiri, Q.Məmmədlinin “Şairin ölüm xəbəri” və S.Salamzadənin “Sabir təsviri incəsənətdə” araşdırmaları ilə yanaşı, son səhifədəki Z.Zeynallının “Qarğaya təşəkkür” bəhr-təvili də Sabiranədir.
O.Həsənovun “Bizim Sabir” (səh. 4-6) məqaləsi çox mükəmməl və ideologiyadan təmiz məqalədir. Məqalənin əvvəlindən müəllif Sabirin böyüklüyünü və dünya ədəbiyyatındakı mövqeyini yüksək qiymətləndirir. Üçüncü abzasa “Sabirin böyüklüyü, orijinallığı nədən ibarətdir” sualı ilə başlayır. Növbəti abzas isə həmin sualın cavabı olan cümlə ilə başlayır: “Sabirin böyüklüyü, orijinallığı xalqının əsrindəki varlığını ədəbiyyata gətirməsidir”. Məqalədə müəllif “Hophopnamə”ni “müəyyən tarixi və spesifik mənada azəri xalq həyatının ensiklopediyası” kimi də xarakterizə edir.
Növbəti sual “Sabir böyük müasirlərindən nə ilə seçilir?” – formasında qoyulub. Bu sualın cavabı onun yeni ədəbi məktəb yaratması kimi cavablandırılır. Həmçinin onun realizm bayrağı altında döyüşdüyü qeyd olunur. Tədqiqatçı şairin “doğruçuluq ilə satirikliyi üzvi birlikdə götürüb mədhiyyəbazlığa qarşı” qoymasını əhəmiyyətli hesab edir. “Böyük şair satiranı çox yüksək qiymətləndirdiyi halda, bunu qərəz vasitəsinə çevirmənin də qəti surətdə əleyhinə çıxır” – fikirlərində Sabirin gerçək amalı təqdim olunur.
Məqalədə Sabirin yaradıcılığının birinci dövründə parlamamasının səbəbi “öz sənət yolunu hələ tapmaması” ilə izah edilir. Tənqidi realizm yolunu seçdikdən sonra silahdaşları ilə birləşib uğur qazanmasını təqdir edərək “Bədii kontrast üsulu onun ən sevdiyi vasitələrdəndir” – söyləyir.
Həmin nömrədə çıxan Faiq Məmmədovun “Səcdəyə gəlirlər” (səh. 6) şeiri də Sabirə ithafdır. Şeirin bütöv mətni belədir:
1.
Keçən əsrin 62-ci ili,
Şirvan çöllərini bəzəyəndə Novruz gülü
Hələ yuxuda ikən möminlər aləmi...
Şərqi zəncirləyərkən həyatın qəmi...
Düşünən başları tale boğurdu...
Belə bir gündə
Bütün dünyanın anaları kimi
əzablar içində,
qorxular iztirablar içində
Bir ana doğurdu.
2.
Dan yeri çırtlayanda
Göyərçin qanadı kimi
Dümağ oldu hər yan bir anda...
Ulduz təbəssümlü
Şüalar yerə endi...
İşıldayan şehlərin üstünə nur çiləndi...
Ana baxdı sevindi,
Ətrafına baxdı sevindi...
Cılız bir uşaq doğmuşdu ana
Nə biləydi ki
Adi uşaq deyil
Gələcəkdə dəryada duracaq
Əzab dolu dünyada duracaq
bir dağ doğmuşdu ana!
3.
Onun qələm tutan
Zərif, titrək barmaqlarını
yandırdı mollanın çubuqları...
Sabirin ürkək baxışlarını,
islanmış yanaqlarını...
Öpdü baharın rüzgarı...
O acılar yedi, ağılar yedi
Sözündən dönmədi...
4.
Gənc oldu yaşa doldu
Dözdü yüz zillətə
Xalqı çağırdı ədalətə...
Nifrət etdi cəhalətə...
Birliyə, dostluğa istiqbala çağırdı...
Vətən fidanlarına
Əl toxunma, deyə
Mənfur şeyxlərin
Qulağına çığırdı...
Beynəlmiləl marşı çaldı sazında
Vətən, xalq hissi duyuldu hər avazında...
5.
O öldü...
Yox... Ölmədi...
O torpağa gömüldü...
Yox gömülmədi...
Ürəklər oldu onun məzarı...
Ruhunu oxşadı Şirvan bağları
6.
İndi heykəlinə sarmaşıqlar sarmaşır...
Sabirin vətənində
Güllər açır, çaylar coşub daşır...
Dünyanın hər yerindən səcdəyə gəlirlər onu
Şirvan torpağının şair oğlunu!
Q.Məmmədli “Şairin ölüm xəbəri” (səh. 7) məqaləsində Sabirin öz dövründən yenilikçi olduğunu xüsusilə vurğulayır. Məqalə əsasən Sabirin ölümü ilə bağlı xəbər çap edən qəzetlərin sitatlarından ibarətdir. Bu qəzetlərin içərisində xarici ölkələrin də qəzetləri vardır. Bunlar “V mire musulmanstvo” (Moskva), “Kaspi”, “Russkoye slovo” (Rusiya), “Tərcüman” (Baxçasaray), “Vəqti” (Orenburq), “İdil” (Həştərxan), “Bəyanül-həqq”, “Məlumat” (Bakı), “Yulduz” (Kazan) qəzetləridir. Q.Məmmədlinin məqaləsi bu fikirlərlə yekunlaşır: “Bütün bu xəbərlər böyük şair Sabirin hələ sağ ikən yaxın Şərq mətbuat və ədəbiyyat dairələrində tanınmış bir ustad olduğuna canlı şahid idi”.
S.Salamzadənin “Sabir təsviri incəsənətdə” (səh. 8-9) məqaləsində Sabirin sağlığından üzü bəri istər şeirlərinə çəkilmiş şəkillərdən, istər öz portretinin yaradılmasından bəhs edilir. Altı misrasına çəkilmiş karikatura məqalənin arasında verilərək şərh edilmişdir. Sabirin şeirlərinin rəssamlar üçün mövzu mənbəyi olduğunu vurğulayan müəllif xüsusi qeyd edir ki, “Mübaliğəsiz demək olar ki, Əzimzadə yaradıcılığının satirik və yumorist tərzdə inkişaf etməsində “Molla Nəsrəddin” məcmuəsi ilə yanaşı, Sabir yaradıcılığının da böyük təsiri olmuşdur”.
Gülnar SƏMA, AMEA-nın Ədəbiyyat İnstitutunun İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin müdiri
© Bütün hüquqlar qorunur. Xəbərlərdən istifadə edərkən www.science.gov.az saytına istinad zəruridir.