Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Xərçəng metastazı riskini qiymətləndirmək üçün sürətli test hazırlanıb. Test 1-3 saat ərzində həyata keçirilə bilər ki, bu da şiş toxuması nümunələrinin öyrənilməsi üçün ənənəvi üsullardan əhəmiyyətli dərəcədə sürətlidir. Ənənəvi üsullar bir neçə gündən yarım aya qədər gözləməyi tələb edir və bu, xəstə üçün ölümcül ola bilər.

Metod ölçüsü 200 nanometr olan parlaq hissəciklərə əsaslanır ki, onlar bədxassəli hüceyrələr tərəfindən aktiv şəkildə sorulur.

Bu prinsipdən istifadə edərək, onları asanlıqla fərqləndirmək, həmçinin metastazın formalaşmasının intensivliyini proqnozlaşdırmaq olar. Bu cür məlumatlar xəstəliyi göstərən hüceyrə kütləsini vaxtında təyin etməyə kömək edəcəkdir.

İnsan bədəninə yayılan və yeni metastazlara səbəb olan xərçəng hüceyrələrinin diaqnostikasının sürətləndirilmiş metodu Moskva Fizika və Texnologiya Universitetinin alimləri tərəfindən hazırlanıb. Analiz cəmi 1-3 saat çəkir. Nəticədə mütəxəssislər xəstəlik prosesini erkən mərhələdə aşkarlaya, xəstəyə lazımi müalicəni təyin edə və bununla da onun həyatını xilas edə bilirlər.

Dünyada ölümün əsas səbəblərindən biri xərçəngdir. Üstəlik, hər on hadisədən doqquzunda insanlar şişlərin əmələ gəlməsi və böyüməsi səbəbindən ölür. Buna görə də metastatik prosesin başlanğıcını müəyyən etmək və mümkün qədər tez yatırmaq vacibdir”, - tədqiqatın həmmüəllifi, layihə rəhbəri, Yuliya Merçer bildirib.

Alimlər izah ediblər ki, yeni üsul xərçəng hüceyrələrinin qida və enerjiyə artan tələbatına əsaslanır. Onlara sürətli böyümə və bölünmə üçün lazımdır. Məlum olub ki, bu xüsusiyyətə əsasən bədxassəli şişləri xoşxassəli şişlərdən asanlıqla ayırd etmək olar.

Mütəxəssislər döş xərçəngi hüceyrələrinin model nümunələrindən istifadə edərək təcrübələr aparıblar. Onlar 100 və ya 200 nanometr hissəcikləri olan qida maddəsi ilə birlikdə inkubasiya edilib. Nəticədə bədxassəli hüceyrələrin daha böyük hissəcikləri (200 nm) udduğu ortaya çıxıb. Bu vəziyyətdə kiçik molekulyar strukturlar (100 nm) əsasən xəstə hüceyrələrin divarlarında saxlanılır.

Daha aqressiv şişlərin nümunələrinin daha az aqressiv formasiyalar nümunələri ilə müqayisədə iki dəfə çox nanohissəcikləri udduğu da müşahidə edilib. Lakin xoşxassəli hüceyrələr qısa müddət ərzində belə hissəcikləri qəbul edə bilməyiblər.

Tədqiq olunan nümunələr müəyyən dalğa uzunluğundakı şüalara yerləşdirilməklə mütəxəssislər müşahidə olunan işıq ləkələri əsasında hüceyrələrdə nanohissəciklərin olduğunu müəyyən edə biliblər. Məlum olub ki, parıltı nə qədər güclüdürsə, xərçəng hüceyrələrinin nanohissəcikləri udmaq və müvafiq olaraq metastaz vermək qabiliyyəti bir o qədər yüksəkdir.

Alimlər izah ediblər ki, eksperimental məlumatlar xərçəng hüceyrələrinin metastatik potensialının təhlili üçün əsas təşkil edib. Nəticədə, şiş toxumalarının sürətli sınaqdan keçirilməsi üsulu əldə edilib.

“Yeni metodun üstünlüyü ondan ibarətdir ki, mürəkkəb avadanlıq, bahalı dərmanlar və yüksək ixtisaslı kadrların əməyi tələb olunmur", - deyə Yulia Merçer vurğulayıb.

Onun fikrincə, az hazırlıqla təklif olunan metodologiyadan istifadə etməklə tədqiqatı kompüterdən necə istifadə etməyi bilən istənilən laborant apara bilər. Tədqiqatda istifadə olunan marker maddələr də ticari olaraq mövcuddur. Bu, sürətli testin ucuz olmasına, geniş şəkildə təkrarlanmasına və müxtəlif klinika və laboratoriyalarda istifadə edilməsinə imkan verir.

Aztibb.az