Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Uzaq bir qalaktikanın içindəki superkütləli qara dəlikdən əks istiqamətə atılan iki güclü enerji şüası aşkar edilib. İndiyədək müşahidə olunan bu ən böyük belə reaktivlər bizim nəhəng Süd Yolu qalaktikamızın diametrindən təxminən 140 dəfə geniş məsafəyə yayılır.

Qara dəlik Yerdən təxminən 7,5 milyard işıq ili uzaqlıqdakı qalaktikanın mərkəzində yerləşir. İşıq ili işığın bir ildə qət etdiyi məsafədir və 9,5 trilyon kilometrə bərabərdir. İşıq selinin yayılması üçün lazım olan vaxt meyarına görə, bu müşahidələr kainatın indiki yaşının yarısından az olan zaman vahidinə aiddir.

Qara dəliklər qeyri-adi dərəcədə sıx cisimlərdir. Onların cazibə qüvvəsi o qədər güclüdür ki, hətta işıq şüaları belə yayına bilmir. Süd Yolu da daxil olmaqla əksər qalaktikaların nüvəsində böyük bir qara dəlik var. Bunlardan bəziləri yüksək enerjili hissəciklər və maqnit sahələrindən ibarət reaktivlər, böyük cazibə qüvvəsi sayəsində qaz, toz, habelə içərisinə düşən ulduzlar kimi materialları udaraq iki qütbdən kosmosa atırlar.

Yeni tədqiqatda LOFAR (aşağı tezlikli “Array”) radio teleskopundan, mərkəzi Niderlandda yerləşən antenalar şəbəkəsindən istifadə edərək sənədləşdirilmiş iki reaktiv struktur 23 milyon işıq ilinə qədər uzanır. Qara dəliyin ətrafında baş verən şiddətli hadisələr nəticəsində yaranan bu reaktivlər elektron və pozitron adlanan atomaltı hissəciklərdən və təxminən işıq sürəti ilə hərəkət edən maqnit sahələrindən ibarətdir.

Tədqiqatçılar bu iki reaktivi qədim yunan mifologiyasındakı nəhəngin adı ilə “Porfirion” adlandırıblar. O, analoji reaktiv təyyarələrin uçuş məsafəsi üzrə rekordundan təxminən 30 faiz uzundur.

Astrofizik Martin Oyei “Nature” jurnalında dərc olunan məqaləsində bildirib ki, “Porfirion” kimi reaktiv sistemlər təxminən 13,8 milyard il əvvəl baş vermiş Böyük Partlayışdan bəri kainatda meydana gələn ən güclü enerji mənbəyidir. O əlavə edib ki, Süd Yolunun indiki sakit vəziyyətdə olan superkütləli qara dəliyində belə reaktivlər yoxdur. “Başlıca kəşf odur ki, qara dəliklərdən gələn reaktivlər kainatın əsas kosmik strukturları - qalaktika qrupları, kosmik filamentlər, kosmik boşluqlar qədər böyük ola bilər. Bu isə o deməkdir ki, qara dəliklər içərisində olduqları qalaktikadan kənara çıxan geniş təsir dairəsinə malik ola bilər”, -deyə astrofizik vurğulayıb.

AzərTac