Azərbaycançılıq ideologiyasından multikulturalizmə kimi milli mədəniyyətlərarası dialoq fəlsəfəmiz

16.06.2021 10:30

A-
A
A+

Azərbaycançılıq ideologiyasından multikulturalizmə kimi milli mədəniyyətlərarası dialoq fəlsəfəmiz

AMEA-nın Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun Multikulturalizm və tolerantlıq fəlsəfəsi şöbəsinin müdiri, fəlsəfə elmləri doktoru Xatirə Quliyevanın “Azərbaycançılıq ideologiyasından multikulturalizmə kimi milli mədəniyyətlərarası dialoq fəlsəfəmiz” (“Our Philosophy of National Intercultural Dialogue From the Ideology of Azerbaijanism to Multiculturalism”) adlı məqaləsi bu il Amerikada çap olunan “China-USA Business Review” jurnalında (Volume 20, Number 2, Mar.-Apr. 2021; Serial Number 195; P.99-106 (p.e.40-47); ISSN 1537-1514) işıq üzü görüb.

Alim məqaləsində azərbaycançılıq və multikulturalizm ənənələrinin xalqımızın tarixi keçmişindən bu gününə kimi paralel inkişafı məsələsinə bu həyat fəlsəfəsinin dövlət idarəçiliyinin tərkib hissəsi kimi aspektlərinə diqqət yönəltmiş və bu sintez fenomeni milli mədəniyyətlərarası dialoq və monolit birlik fəlsəfəmiz, etno-milli identiklik şüurumuz mahiyyətində dəyərləndirib.

Məqaləni Azərbaycan dilində təqdim edirik:

Azərbaycan xalqının ulu öndəri Heydər Əliyevin tarixi təcrübədə əsaslandığı, siyasi idarəçilikdə tətbiq etdiyi azərbaycançılıq milli ideologiya proqramını öz məzmununa görə XIX əsr Azərbaycan maarifçilərinin milli şüurun tərəqqi modern cəmiyyət layihəsi ilə müqayisə etmək olar. Hətta Heydər Əliyev klassiklərimizin əsasını qoyduqları azərbaycançılıq milli ideologiyasının tərəqqi konsepsiyasını XX əsrdə dünya səviyyəsində əməkdaşlıqlar, mədəniyyətlərarası dialoq, ədəbiyyat, mədəniyyət, siyasət və daha müxtəlif istiqamətlərdə əlaqələr məzmununda zənginləşdirməklə, tolerantlıq hadisəsini müasir dövrün mühün ictimai-siyasi akkordları ilə inkişaf etdirmək, multikulturalizm hisslərini gücləndirməklə öz sələflərindən irəli gedərək Azərbaycanda yaşayan bütün xalqların, millətlərin, həmçinin etnik toplumların monolit birlik-həmrəylik dövlət idarəçiliyi təlimini yaratmışdır.

Ulu öndər Heydər Əliyevin bu siyasi idarəçilik prinsipinin əyani nəticəsidir ki, ölkəmizdə yüzillər boyu yaşamış ləzgilər, gürcülər, avarlar, talışlar, yəhudilər, almanlar, udinlər (dünyanın etnik xəritəsində bu xalq yalnız Azərbaycandadır), saxurlar, lahıclar, tatlar, kürdlər və digər xalqlar öz dinlərini, dillərini və mədəniyyətlərini yaşatmaqla bizim xalqa qaynayıb qarışmış, ailələr arasında qohumluq telləri yaranmışdır. Bir bayraq altında mehriban münasibətlər zəminində yaşayan müxtəlif millətlərin üzvləri Azərbaycan dövlətinin bütün imtiyazlarından faydalanmaqla ümumi vətən meyarlarını daşıyırlar. Bu yaşam mühiti heç bir fobiya təhlükəsi yaratmır, əksinə xalqlar, millətlərarası dostluq, birlik, ünsiyyət körpüsünü möhkəmləndirir.

Heydər Əliyevin siyasi və eyni zamanda həqiqi varisi, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev öz sələfinin bu yeni məzmunlu maarifçilik konsepsiyası - azərbaycançılıq ideologiyasını multikulturalizm, milli mədəniyyətlərarası dialoq fəlsəfəsi kimi elmi-nəzəri və təcrübi-tətbiqi baxımdan inkişaf edirməyə nail olmuşdur ki, bunun bariz nəticəsi ölkəmizin dünyada ən qabaqcıl multikultural, eyni zamanda tolerant bir ölkə kimi şöhrət qazanması reallıqlarıdır.

İnamla deyə bilərik ki, Heydər Əliyevin azərbaycançılıq ideologiyasından qaynaqlanan multikulturalizm, mədəniyyətlərarası dialoq, habelə tolerantlıq hadisəsi cənab İlham Əliyevin həyata keçirdiyi dövlət idarəçilik siyasətində əsas prioritet sahə, proqram layihə - cəmiyyətin yaşam fəlsəfəsi mahiyyətində dərk edilir və bu ideologiya son 20 ilə yaxın tarixi mərhələdə Azərbaycan Respublikasında dünyəvi və bəşəri dəyərlərə, millətlərarası dialoqa ciddi önəm verən bərabərhüquqlu birgə yaşayış konsepsiyasına çevrilmişdir.

Bunu ilk növbədə etnik dinindən və mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, bütün vətəndaşların bərabərliyini təmin edən Azərbaycan Konstitusiyası, həmçinin respublikamızın qoşulduğu hüquqi aktlar - BMT-nin “İnsan haqları ümumi deklarasiyası”, Avropa Şurasının “Əsas azadlıqların və hüquqların qorunmasına dair” Konvensiyası, BMT-nin “İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktı”, “Avropada təhlükəsizlik və əməkdaşlıq üzrə İclasın Yekun Aktı”, “ATƏT-in insan meyarları üzrə Konfransının Kopenhagen sənədi”, Avropa Şurasının “Milli azlıqların müdafiəsi üzrə Çərçivə Konvensiyası”, Müstəqil Dövlətlər Birliyinin üzvləri tərəfindən qəbul edilmiş “Milli azlıqlara mənsub olan şəxslərin hüquqlarının təmin edilməsi üzrə Konvensiyası”, bundan başqa Azərbaycan Respublikasının milli siyasətinə həsr olunmuş dövlət sənədi – “Azərbaycan Respublikasında yaşayan milli azlıqların, azsaylı xalqların və etnik qrupların hüquq və azadlıqlarının qorunması, dilinin və mədəniyyətinin inkişafına dövlət qayğısı haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı dolğun surətdə əks etdirir.

Artıq təsdiqlənib qəbul edilmiş həqiqətdir ki, qədim tarixə malik Azərbaycan müstəqil, hüquqi respublika kimi 30 ilə yaxın inkişaf tarixində çoxmədəniyyətliliyə, tolerantlıq ənənələrinə sadiq qalaraq müxtəlif millətlərin və etnik birliklərin ana dilinə, dini inanclarına hörmətlə yanaşma prinsiplərini uca tutmuş, xalqların bir-birlərinin adət-ənənəsinə, mədəniyyətinə hörmət ruhunda yaşamasının qarantı olmuşdur.

Azərbaycan Respublikasının qlobal demoqrafiya, miqrasiya problemləri ilə üz-üzə qaldığı, 1 milyon qaçqının qayğısını həll etdiyi dönəmdə də çoxmədəniyyətliliyə hörmət və məsuliyyət hissini unutmamış, ermənilərin xalqımıza yüzillər boyu qəddar düşmən münasibətdə olmasına baxmayaraq, erməni əsilli kütlənin təhlükəsizliyini təmin etmiş, onların dini-mənəvi ənənəsinə bağlı maraqlarını belə diqqətdə saxlamışdır.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin multikulturalizm ideyalarına yüksək qiymət verərək, bəşərin qlobal mədəniyyət problemlərinin həllində bu həyati mədəniyyət proqramına əsaslanması və onu öz peşəkar siyasətçi, səriştəli lider qüdrəti ilə dayanaqlı inkişaf modelinə çevirməsi indi bütün planetə məlum faktdır.

Azərbaycanın dövlət rəhbəri cənab İlham Əliyevin aşağıdakı iqtibasda öz ifadəsini tapmış dərin məzmunlu fikirləri müstəqil Azərbaycan Respublikasının multikulturalizm modelinin məzmun və mahiyyətini dolğunluqla canlandırır: “Multikulturalizm Azərbaycanda həyat tərzidir. Düzdür, bu termin nisbətən yenidir. Ancaq əsrlər boyu Azərbaycanda multimədəniyyətli cəmiyyətlər mövcud olub. Xalqlar arasındakı dostluq və həmrəylik bunun bariz nümunəsidir. Biz bu gün də çalışırıq ki, öz təşəbbüsümüzlə regionda və dünyada gedən proseslərə müsbət təsirimizi göstərək”.

Azərbaycan ictimai-siyasi fikrində, eləcə də elmi sahələrdə multikulturalizm aktual sahə və mövzu kimi ciddi araşdırma obyektinə çevrilmişdir.

Azərbaycanda multikulturalizm, mədəniyyətlərarası dialoq mövzusunda təşkil olunan beynəlxalq forumlar, onların nəticəsi olaraq ölkəmizin qoşulduğu konvensiyaların müddəalarından irəli gələn vəzifələrin həyata keçirilməsi ölkəmizin dünyaya inteqrasiyasını reallaşdırmaqla bərabər, xalqımızın qonaqpərvərlik, qonşuluq, dostluq, qardaşlıq, beləcə ümumbəşəri humanizm hisslərinə bağlı olduğunu əyani surətdə təsdiq edir.

Cənab İlham Əliyevin “Mədəniyyəti ortaq təhlükəsizlik naminə paylaşaq” mövzusunda III Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumunun rəsmi açılışında xüsusi olaraq vurğuladığı aşağıdakı fikirlər də multikulturalizm ideyalarını cəmiyyətin inkişafının yaşam fəlsəfəsi kimi qəbul etmiş Azərbaycan Respublikasında bu istiqamətdə qazanılmış tarixi və müasir nailiyyətləri aydın ifadə edir: “Bu gün Azərbaycan beynəlxalq ictimaiyyətin nüfuzlu üzvüdür, regional müstəvidə çox müsbət rol oynayır. Bizim təşəbbüslərimiz regional əməkdaşlığın gücləndirilməsinə istiqamətləndirilib. Enerji təhlükəsizliyi ilə bağlı siyasi və iqtisadi məsələlər diqqət mərkəzindədir. İrəli sürdüyümüz təşəbbüs və layihələr regionun hüdudlarını aşıb. Bu layihələr ölkələri və qitələri birləşdirir. Enerji təhlükəsizliyi məsələsinə nəzər saldıqda aydın görünür ki, Azərbaycan burada artıq Avropanın enerji təhlükəsizliyi üçün mühüm rol oynayır. Nəqliyyat infrastrukturuna gəldikdə, biz bu gün tarixi İpək Yolunu bərpa edirik. Asiya və Avropa arasında yeni dəmir yolu əlaqəsini yaradırıq. Biz təkcə iqtisadi inkişafa və daha təkmil nəqliyyat infrastrukturuna deyil, xalqlararası təmaslara sərmayə yatırırıq. Tarixi İpək Yolu Azərbaycandan keçmişdir. Biz bu gün onu müasir texnologiyaların tətbiqi və qonşu dövlətlərin iştirakı ilə bərpa edirik. İqtisadi və sosial inkişafla bağlı bütün layihələrimiz regional əməkdaşlığı, xalqlar və ölkələr arasında qarşılıqlı anlaşmanı gücləndirir”.

Prezident İlham Əliyevin həmin nitqində ölkəmizin mədəniyyətlərarası dialoq, multikulturalizm ənənələrinə hələ neçə illər əvvəl başlanıldığına və bu tarixyüklü vəzifənin uğurla davam edildiyinə də diqqət yönəltməklə gənc müstəqil Azərbaycan Respublikasında dünyaya inteqrasiyanın əhəmiyyətini önə çəkərək göstərmişdir ki, “2008-ci ildə də “Bakı prosesi” bizim təşəbbüsümüzlə başlamışdır. Bizim təşəbbüsümüz idi ki, Avropa Şurasının mədəniyyət nazirlərinin iclasına İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının nazirləri dəvət edilsin. Bu, ilk belə hal idi. Çünki Azərbaycan hər iki təşkilata üzv olan azsaylı ölkələrdəndir. Daha sonra - 2009-cu ildə İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı mədəniyyət nazirlərinin iclasına Avropa Şurası mədəniyyət nazirləri dəvət edildi. Bunlar bizim təşəbbüslərimiz idi və artıq buna “Bakı prosesi” adı verilib. Bu gün mədəniyyətlərarası və sivilizasiyalararası dialoq, multikulturalizmə aid məsələlər “Bakı prosesi”nə daxildir. Biz səylərimizi davam etdirəcəyik və 100-dən artıq dövlətdən olan nümayəndələrin Bakıya səfər edərək bu mühüm məsələləri müzakirə etməsi bizdə məqsədlərimizə nail olmaqla bağlı ruh yüksəkliyi yaradır. Biz dostluq, sülh, tərəfdaşlıq və mədəni müxtəliflik məsələlərinə töhfəmizi verməyə calışacağıq”.

Heç də təsadüfi deyil ki, cənab İlham Əliyev Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq “Azərbaycanda multikulturalizm ənənələrinin qorunub saxlanması, daha da inkişaf etdirilməsi və geniş təbliğ olunması” məqsədi ilə 2016-cı ilin “Multikulturalizm İli” elan olunması haqqında Sərancam imzalamışdır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Sivilizasiyalar Alyansının 7-ci Qlobal Forumunun 2016-cı ildə Bakı şəhərində keçirilməsi barədə qərar qəbul etməsi də bəşəri mədəniyyətlərarası dialoq fəlsəfəsi-multikulturalizmə Azərbaycanın xüsusi önəm verməsindən qaynaqlanır.

Azərbaycanın sistemli yaşam fəlsəfəsi-multikulturalizm modelində dünyanın qlobal anti-etika və beləcə anti-mədəniyyət probleminə çevrilmiş islamofobiyaya qarşı ideyalardan çıxış edən Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyev “İslam həmrəyliyinin bərqərar olmasında Azərbaycanın özünəməxsus mövqeyinin möhkəmləndirilməsini təmin etmək məqsədi ilə” 2017-ci ilin Azərbaycan Respublikasında “İslam həmrəyliyi İli” elan edilməsi haqqında Qərar qəbul etmişdir. Həmin il paytaxtımız Bakı şəhərində keçirilmiş IV İslam Həmrəyliyi Oyunları, 2018-ci ilin tarixi regionumuz Naxçıvan şəhərinin İslam mədəniyyətinin paytaxtı elan olunması rəsmi Azərbaycanın İslam həmrəyliyinə bağlılığını təsdiq edir.

Elmi sahədə İslam həmrəyliyi mövzusu uzun illər əvvəldən fundamental elmi tədqiqatlara yol açmışdır. Hazırda humanitar sahənin, xüsusən də ictimai elmlər sahələrinin alimləri Azərbaycanda tarixi minillərə söykənən İslam mədəniyyətinin çox müxtəlif mövzularını tədqiq-təhlil etməkdədirlər.

Məsələn, İslam həmrəyliyinin mədəniyyətlərarası dialoqda, multikulturalizm ideyalarının inkişafında rolu və əhəmiyyətini əhatə edən mövzuların fəlsəfi kontekstdə işlənməsi ictimai-humanitar elmi fikrin dairəsini genişləndirməkdədir. Respublikada Multikulturalizm Mərkəzi dövlət qurumunun yaradılması, AMEA-nın Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunda Multikulturalizm və tolerantlıq fəlsəfəsi şöbəsinin fəaliyyətə başlaması, ölkə boyu genişmiqyaslı mədəni, elmi-kütləvi tədbirlərin keçirilməsi də yeridilən dövlət siyasətində çoxmədəniyyətlilik-multikulturalizm modelinin dinamikliyindən xəbər verir.

Azərbaycan vətəndaşlarının məhz İslam dini, İslam əxlaqı və mədəniyyətinə güclü sahiblik hissi uzun əsrlər boyu qonşuluq, digər xalqların, millətlərin, etnik qrupların vətəndaş hüquqlarına, mənəvi hisslərinə, adət-ənənələrinə qarşılıqlı hörmət şəraitində yaşamasına şərait yaratmışdır. Bu baxımdan İslam dininin təlqin etdiyi həmrəylik, birlik, sülh, sevgi, dostluq kimi əxlaqi dəyərlər Azərbaycanda hakim hisslər kimi şüurlarda daimi yerə malik olduqlarından hazırki qloballaşma mərhələsində, ənənəvi dəyərlərin qeyri-ənənəvi dəyərlərlə əvəzlənməsi şəraitində mədəni müxtəliflik probleminin həlli istiqamətində heç bir anlaşılmazlıq, gərginlik müşahidə olunmur.

Bundan başqa, müstəqil Azərbaycan Respublikası İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının, İSESCO-nun, həmçinin müsəlman ölkələrini birləşdirən digər mötəbər qurumların üzvü seçilmişdir. Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhərinin 2009-cu ildə İslam mədəniyyətinin paytaxtı elan olunması hadisəsi İslam həmrəyliyinin bariz nümunəsidir.

Azərbaycan Respublikasının birinci vitse-prezidenti, UNESCO və ISESCO-nun xoşməramlı səfiri, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın da mədəniyyətlərarası dialoq-multikulturalizmin inkşafına dəstəyi təkcə ölkəmizdə deyil, bütün dünya miqyasında yüksək dəyərləndirilir.

Mehriban xanım Əliyeva üzv olduğu bu ali rəsmi qurumların məramından irəli gələn mühüm vəzifələri ehtiva edən geniş planlı tədbirlərin təşəbbüskarı kimi çıxış edir və eyni zamanda əməli fəaliyyəti ilə əbədi bəşəri dialoqun möhkəmlənməsinə öz böyük töhfəsini verir .

Təsadüfi deyil ki, Mehriban xanım Əliyevanın mədəniyyətlərarası dialoq və multikulturalizm istiqamətində Azərbaycan muğamının, aşıq yaradıcılığının, kəlağayımızın, Lahıc misgərlik məktəbinin, xalçaçılıq sənətinin və s. habelə, Novruz bayramının UNESCO-nun Qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilməsində əvəzsiz rolu təkcə ölkəmizdə deyil, ən qabaqcıl dövlətlərin diqqət mərkəzindədir və ölkəmizin birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyeva bu sahədə xidmətlərinə görə dəfələrlə nüfuzlu orden və medallara layiq görülmüşdür.

UNESCO və ISESCO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü, təşkilatçılığı və rəhbərliyi ilə Azərbaycanda və eləcə də dünyanın müxtəlif ölkələrində keçirilən mədəniyyətlərarası dialoq və multikulturalizm tədbirləri xalqımızın həyatında bu bəşəri amilin mühüm və əhəmiyyətli rolunun tarixini yazmaqdadır.

Azərbaycan Respublikasının birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyeva hələ 2006-ci ildə Heydər Əliyev Fondunda “Azərbaycan: sivilizasiyalararası dialoqun keçmişi və bu günü” mövzusunda keçirilmiş beynəlxalq konfransda geniş məzmunlu çıxış edərək Azərbaycanın mədəniyyətlətarası dialoq-multikulturalizm siyasətini uzaqgörənliklə belə şərh etmişdir: “Məlumdur ki, bu gün bəşəriyyət çox mürəkkəb bir dilemma qarşısındadır. Bu, həm siyasi, həm də elmi müstəvidə olan problemdir. Müasir alimlərin bir qismi sivilizasiyaların toqquşmasından söhbət açır və bunu elmi cəhətdən əsaslandırmağa çalışırlar. Digər mövqedə olan insanlar isə hesab edirlər ki, bizim zəngin müxtəlifliyimiz bəşəriyyətin ən böyük sərvətidir. Onlar dialoqun tərəfdarıdırlar və biz bu insanlarla həmfikirik. Belə bir dialoqun reallaşması üçün hər bir ölkədə konkret işlər görülməlidir. Biz çox yaxşı bilirik ki, cəmiyyətdə olan mühit, formalaşan ənənələr insanları bir-birinə qarşı ya düşmən, ya da dost etməyə qadirdir. Bu istiqamətdə ən vacib amillərdən olan təhsil və mədəniyyəti xüsusi qeyd etmək istərdim. Bu gün biz elə bir təhsil sistemi qurmağa çalışmalıyıq ki, müasir dünyada layiqli yaşamağa qadir olan, humanizm və sülh ideyalarına sadiq olan vətəndaş tərbiyə edə bilək”.

Bütün bunlar deməyə əsas verir ki, bir ümumi səma altında birləşən millətlər və xalqların çoxmədəniyyətlilik hadisəsi - multikulturalizm Azərbaycan Respublikasında dövlət siyasətinin prioritet konsepsiyası kimi qəbul edilməklə davamlı yaşam fəlsəfəsi məzmununda irəliyə doğru inamla addımlamaqdadır ki, bu gerçəklik Azərbaycan multikulturalizm modelinin təntənəsi kimi tarix və müasirlik baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Eyni zamanda Azərbaycan multikulturalizm modeli cəmiyyətin tərəqqi məsələsini həll etməklə bərabər, həm də elmi fikir, metodologiya olaraq gün-gündən inkişaf etdirilməkdədir. Bu isə dünya ictimai fikrinin ideoloji cəhətdən maraq çəkən, dünya nizamını şərtləndirən multikulturalizm fəlsəfəsinin, fəlsəfi-etikasının elm kimi dəyərlənməsinin təsadüfi olmadığını təsdiqləyir, həmçinin də dünya “Dialoq fəlsəfəsi”nin qapılarını bu aktual və fənlərarası kontekstdə ciddi maraq doğuran elmi sahə tədqiqatlarına inamla açır.

Bu baxımdan AMEA-nın həqiqi üzvü Kamal Abdullayevin, professor Etibar Nəcəfov və digər alimlərimizin Azərbaycan multikulturalizminin elm kimi inkişafına böyük təkan verən məruzə və çıxışları aktuallıq kəsb edir.

Kamal Abdullayevin aşağıdakı iqtibasda cəmlənmiş fikirləri multikulturalizmin Azərbayan modelinin mahiyyətini və ölkəmizin bu mədəniyyət proqramının həyata keçirilməsində sabit mövqeyini ifadə edir: “Azərbaycan ədəbi-bədii, elmi-fəlsəfi, publisistik təfəkkürünün tarix boyu ortaya qoyduğu nümunələr dünya tolerantlıq və multikulturalizm xəzinəsinə əsl töhfədir. Bunu hamının bilməsində fayda var. Eyni zamanda tarix boyu siyasi sülalələr, dövlətlər bir-birini əvəz etdikcə Azərbaycan siyasi müstəvisində baş verən multikultural reflekslər bu dəyərləri layiqincə qiymətləndirib öyrənmək üçün münbit şərait yaradır. Əsasən, pərakəndə şəkildə bu günümüzə gəlib çıxan multikultural siyasi dəyərlərin mövcudluğu zaman-zaman onların sistemli və bütöv olması ideyasının reallaşmasını da qaçılmaz edir”.

Azərbaycan multikulturalizmi məsələlərini daimi olaraq tədqiq-təhlil edən alimlərimizdən, professor Etibar Nəcəfovun aşağıdakı iqtibasda cəmlənmiş düşüncələri də ölkəmizdə bu sahənin çoxsaylı elmi tədqiqat istiqamətləri, məsələn, fəlsəfə, tarix, hüquq, iqtisadiyyat, etnoqrafiya, mədəniyyət və incəsənət və s. üzrə perspektivlərini aydın işıqlandırır: “Sosial hadisə kimi formalaşan multikulturalizm digər sosial hadisələrə (siyasətə, iqtisadiyyata, mədəniyyətə, mənəviyyata, ictimai şüurun müxtəlif formalarına və s.) təsir göstərir, onlarla qarşılıqlı münasibətdə olur. Bundan başqa, multikulturalizm bir sosial hadisə kimi öz əhəmiyyətinə görə sosial ədalət, imkanların bərabərliyi, demokratiya kimi anlayışların sırasına daxildir. Belə ki, hər bir etnik, irqi, dini və mədəni qrupun hüquq və azadlıqlarının qorunması, onların qanun qarşısında bərabər olmalarının təmin edilməsi həm sosial ədalətin tələblərinə, həm də demokratik cəmiyyətin normalarına uyğun gəlir”.

Məsələyə bu aspektdən yanaşıldıqda əminliklə deyə bilərik ki, mədəni müxtəliflərin din, dil, adət-ənənələr baxımından bütün problemlərini düşünən və bunun həlli üçün ciddi prinsiplərə çıxış edən multikulturalizm elmi sistem kimi böyük əhəmiyyət kəsb edir və dünya miqyasında və bütün qabaqcıl ölkələrlərlə müqayisədə yalnız müstəqil Azərbaycan Respublikasında multikulturalizmin siyasi, sosial baxımdan olduğu kimi, elmi mahiyyət nöqteyi-nəzərdən də aktuallığı real faktlarla təsdiqlənir.

Məqaləni yekunlaşdırarkən bir məsələni də diqqətə çatdırmağı zəruri hesab edirik. Belə ki, müstəqil Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev ötən müddət ərzində azərbaycançılıq ideyasını multikulturalizm ideyası ilə sintezdə tətbiq etməklə, dünya siyasi arenasında multikulturalizmin Azərbaycan modelinin tanınıb dəstəklənməsinə nail olmuşdur və ölkəmizdə bu sahədə aparılan sistemli işlər və həmçinin hazırda dünyanın 19 dövlətində Azərbaycan multikulturalizmi modelinin tədris olunması reallığı da öz növbəsində ölkəmizin və xalqımızın geniş anlamda “Dialoq fəlsəsi” elminə töhfələr verdiyinin əyani nəticəsidir.

Bütün bunlar isə qlobal dünya hakimlərinin Xəzər-Qara dəniz hövzəsi və Cənubi Qafqaz regionunda əhəmiyyətli gücə malik ölkələr sırasında xüsusi önəm verdikləri müstəqil Azərbaycan Respublikasında multikulturalizm modelinin bəşəri dialoq, humanizm, tolerantlıq ənənələrindən qaynaqlandığını təsdiq edir. Eyni zamanda Azərbaycanın multikulturalizm modelinin əsasında ilk növbədə xalqımızın ulu öndəri Heydər Əliyevin siyasi idarəçilikdə əsaslandığı və tətbiq etdiyi azərbaycançılıq idealogiyası dayanır. Bunlardan hansı əvvəl gəlir: Azərbaycançılıq idealogiyası, yoxsa Azərbaycanın multikulturalizm modeli? Fikrimizcə, onlar arasında birinci, ikincilik tapmaq mümkün deyil. Çünki bu hər iki fenomen müstəqil Azərbaycan Respublikasında sintez halında həyat tərzi kimi davamlı inkişafdadır.

Xatirə QULİYEVA, AMEA-nın Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun Multikulturalizm və tolerantlıq fəlsəfəsi şöbəsinin müdiri, fəlsəfə elmləri doktoru