Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Qarabağ torpaqlarında Baharın gəlişi daha təmtəraqlı qeyd olunur. Bahar bu torpaqlara hər il qəlbi titrədən bir sevinc, hər könlü oxşayan bir nağıl kimi gəlir. Qarlı dağların, dumanlı dərələrin içində al-əlvan bayram havası əsir, hər evin ocağında ümidin, sevincin alovu yanır. Novruza hazırlıq hələ qışın sərt nəfəsi altından baş qaldıranda başlayır. Çillə gecələri bu torpaqda başqa bir ruhda yaşanır. Məhəllənin böyük evlərindən biri seçilir, xalçalar sərilir, süfrələr açılır. Cavanlar, ağsaqqallar bir yerə toplaşır, şamların işığında söhbətlər edir, musiqi səslənir, rəqslər oynanır. Xüsusi musiqi dəstələri gətirilir, xonçalar bəzədilir. O məclislərdə bir “xan” seçilir, amma bu xan toylardakı kimi deyil, şən zarafatları, yüngül cəzaları ilə məclisi şirinləşdirən bir rəhbər olur. Gec gələnlər cəza olaraq iki dəfə oynamalı, oxuya bilməyənlər başqasını məclisə çağırmalıdır.

Bu fikirləri müsahibəsində Qarabağda Baharın gəlişi münasibətilə keçirilən mərasimlərdən danışan Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA) Folklor İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent İlhamə Qəsəbova deyib.

Onun sözlərinə görə, hələ qədimdən bu torpaqlarda Novruz gecələri füsunkar dərəcədə sehrli olurdu. Su çərşənbəsinin Qarabağda qeyd edilməsindən söz açan dosent bildirib: “Günəşin ilk şüaları hələ torpağa düşməmiş bulaqların başına yığışanlar olurdu. Rəqslər, oxumalar, bulaq suyunda əl-üz yumaq - bunlar hamısı insanları baharın gözəl ovqatına hazırlayardı. Hətta rəqs edə bilməyənlər belə, bu coşquya qoşulmaq üçün yüngülcə hərəkət etməli idilər. Ağdamın Qaybalı kəndində isə çillə gecəsi tam başqa bir ruhda keçərdi - musiqisiz, amma özəl bir ahəng içində. Yüzdən çox insan qazmaya yığışar, qızların səsi ilə gənclər zərif addımlarla rəqs edərdi. Ocaqlarda lobyalı plov dəmə qoyular, taxta vedrələr, sinilər qaval əvəzi istifadə edilərdi. Novruzda gənc qızlar əlində boyalı yumurtalar çəmənliyə çıxar, su üzərində niyyət tutar, arzularını pıçıltı ilə axan suya danışardılar. Su dayananda tutulan niyyətlərin çin olacağına inam böyük idi. Bayram süfrələri də özünəməxsus olardı. Su çərşənbəsində xəmir aşı, Od çərşənbəsində lobyalı aş, Yel çərşənbəsində səbzəli aş bişirilərdi. Səbzəli aşda isə xüsusi bir inanc vardı – buğdadan hazırlanan kündələri həyətə qoyar, quşların hansı istiqamətə apardığına baxaraq qızın bəxtinə hansı tərəfdən elçi gələcəyini müəyyən edərdilər”.

“Papaqatdı isə uşaqların ən sevdiyi mərasim idi. Hər evin qapısına atılan papaqlar içini sevgi ilə dolduran xonçalarla geri qaytarılar, uşaqlar bayramın bərəkətini, sevincini ovuc-ovuc evlərinə daşıyardılar. Şuşanın hündür qoz ağaclarından asılan yelləncəklərdə qızlar bir-birini qarşılarına alıb oturar, kəndin ağbirçəkləri onların arxasında nəğmələr oxuya-oxuya yelləncəkləri hərəkətə gətirərdi. Bütün kəndin gözü bu mərasimdə olardı. Qarabağda Novruz təkcə təbiətin oyanışı deyildi, həm də insan ruhunun da yenilənməsi, baharın içimizə dolması, sevincin, ümidin, birliyin qayıdışıdır. Hər bir çərşənbə, hər bir od, su, yel, torpaq bu elin qədim yaddaşında min illərin izini daşıyır. O izlər silinmədi, yenidən canlandı, bahar nəfəsi Qarabağın hər guşəsinə qayıtdı. Novruz burada yenidən doğuldu, elə torpağın özü kimi”, - deyə İ.Qəsəbova əlavə edib.

AzərTac