Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Azərbaycanın ilk veb saytı (1995)

ANA SƏHİFƏ  >>  XƏBƏRLƏR  >>  MÜHÜM HADİSƏLƏR

21.11.2022 09:06
  • A-
  • A
  • A+

Xalqa bağışlanmış ömürdən anlar: 1991-ci il

Xalqa bağışlanmış ömürdən anlar: 1991-ci il

AzərTac müasir müstəqil Azərbaycan dövlətinin banisi, görkəmli siyasi və dövlət xadimi Heydər Əliyevin 100 illik yubileyi ilə əlaqədar xalqımızın Ulu Öndərinin parlaq, zəngin və şərəfli həyat yolunun əsas məqamlarını, bənzərsiz siyasi və dövlətçilik fəaliyyətini - xalqa bağışlanmış ömrünün anlarını xronoloji ardıcıllıqla təqdim edir.

Heydər Əliyevin fəaliyyətinin Naxçıvan dövrü

1990-cı ilin əvvəllərində ağır vəziyyətə düçar olmuş Azərbaycan xalqının yanında olmağa qərar verən Ulu Öndər Moskvadan Vətənə qayıtdı. Ovaxtkı rəhbərlik onun paytaxta yolunu kəsdiyi üçün iyulun 22-də doğma yurdu Naxçıvana getdi. Çox keçmədən muxtar respublikanın Ali Sovetinə və Azərbaycan SSR Ali Sovetinə Naxçıvandan deputat seçildi. Onun təşəbbüsü ilə üçrəngli bayrağımız 70 illik imperiya dövründə ilk dəfə Naxçıvanda ucaldıldı. 1991-ci il sentyabrın 3-də Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri seçilən Heydər Əliyev muxtar respublikanı erməni təcavüzündən, siyasi təlatümlərdən qorudu.

14 yanvar. Ulu öndər Heydər Əliyev Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin iclasında çıxış etdi.

20 yanvar. Naxçıvan şəhərindəki Şəhidlər xiyabanında keçirilən anım tədbirində nitq söylədi.

5 fevral. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin on ikinci çağırış birinci sessiyasında çıxış etdi.

7 mart. Azərbaycan Ali Sovetinin sessiyasında SSRİ-nin qorunub saxlanması barədə referendumda respublikanın iştirakı məsələsinin müzakirəsi zamanı bunun əleyhinə səs verdi.

19 iyul. Kommunist Partiyasının sıralarını tərk etdi.

30 avqust. Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin növbədənkənar sessiyasında “Azərbaycanın müstəqillik Bəyannaməsi” ilə bağlı çıxış etdi.

3 sentyabr. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri seçildi.

5 sentyabr. Nehrəm kəndinin sakinləri ilə görüşdü.

8 oktyabr. Türkiyənin Mərmərə Eyitim və Kültür Vəqfinin Azərbaycandakı təmsilçisi Hilmi Öney və “Zaman” qəzetinin Azərbaycan üzrə müxbiri Yılmaz Polad ilə görüşdü.

12 oktyabr. Naxçıvanın elektrik enerjisi ilə təchizi üçün muxtar respublikaya gəlmiş bir qrup türk mütəxəssisi qəbul etdi.

19 oktyabr. Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sessiyasına teleqram göndərərək dövlət müstəqilliyinin elan olunmasını təqdir etdi.

20 oktyabr. Amerikanın ABC News Nyus televiziya şirkətinin bir qrup əməkdaşı ilə görüşdü.

26 oktyabr. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sessiyasında çıxış etdi.

29 oktyabr. Sədərək rayonunda Azərbaycanla Türkiyə arasında Araz çayı üzərindən salınmış körpünün rəsmi açılış mərasimində iştirak etdi.

6 noyabr. SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin və Baş Sərhəd İdarəsinin nümayəndələri ilə görüşdü.

7 noyabr. Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində yerləşən hərbi hissələrin komanda heyəti qarşısında çıxış etdi.

9 noyabr. Qars vilayəti valisinin nümayəndələri ilə görüşdü.

11 noyabr. İran İslam Respublikasının Mərənd fərmandarı Rza İbadini qəbul etdi.

13 noyabr. Türkiyənin “Milliyət” və “Hürriyət” qəzetlərinin müxbirləri və digər xarici jurnalistlər üçün mətbuat konfransı keçirdi.

15 noyabr. Türkiyənin Nəqliyyat Nazirliyinin departament direktoru Aytekin Akagünün başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti ilə görüşdü.

18 noyabr. Türkiyənin Konya şəhərindən ərzaq dolu ilk yardım karvanı ilə Naxçıvana gəlmiş şəhər ziyalılarının nümayəndələrini qəbul etdi.

14-15 dekabr. Naxçıvan MR Ali Məclisinin iclasında çıxış etdi.

16 dekabr. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin 31 dekabr Dünya azərbaycanlılarının həmrəylik və birlik günü haqqında tarixi qərar imzaladı.

27 dekabr. ABŞ-ın Moskvadakı səfirliyinin Naxçıvana gəlmiş əməkdaşları ilə görüşdü.

Ulu öndər Heydər Əliyev öz xilaskarlıq missiyasına Naxçıvandan başladı. Onun muxtar respublika Ali Məclisinin iclaslarındakı çıxışları dərin məzmunu, vətəndaş mövqeyi və Azərbaycanın gələcəyi barədə düşüncələri ilə səciyyəvidir. Eyni zamanda, bu çıxışlarda Azərbaycanın ozamankı rəhbərliyinin xalqa zidd mövqeyi sərt tənqid olunurdu. Bu baxımdan onun 1991-ci il yanvarın 14-də etdiyi çıxış diqqət çəkir. Bu, o dövr idi ki, Azərbaycan Ali Soveti respublikanın İttifaq müqaviləsi layihəsinə razılıq verərək müzakirəyə çıxarmışdı. Heydər Əliyev həmin layihənin mahiyyətini konkret arqumentlərlə açıb göstərdi.

Sitat: İttifaq müqaviləsinin layihəsi ümumittifaq siyasi rəhbərliyi tərəfindən və xüsusən Qorbaçov tərəfindən bütün sovet xalqını yenidən aldatmaq cəhdinin bir təzahürüdür...

Əgər bizim respublikamız həqiqətən milli dirçəliş yoluna çıxıbsa və bu yolla getmək istəyirsə, onda hansı ittifaq birliyindən söhbət gedə bilər? Burada təyin etmək lazımdır, bizim respublika hansı yolla gedəcəkdir?

Bir tərəfdən Azərbaycanın bəzi rəsmi dairələri öz hərəkətləri ilə göstərirlər ki, biz milli dövlət dirçəlişi yoluna düşürük. Bu yolla getmək istəyirik. Belə olan halda necə ola bilər ki, əgər biz milli dövlət dirçəlişini təmin etmək istəyiriksə, özümüzü gətirib hansısa bir ittifaqda bağlayaq? Burada məntiq yoxdur.

Heydər Əliyevin 1991-ci il fevralın 5-də Azərbaycan SSR Ali Sovetinin on ikinci çağırış birinci sessiyasındakı çıxışı da prinsipiallığı ilə diqqəti cəlb edir. Parlamentdəki iqtidar nümayəndələri hay-küy salaraq onun çıxışına mane olmaq istədilər. Lakin Ulu Öndər onlara məhəl qoymadan təmkinlə öz fikirlərini axıradək söylədi. Heydər Əliyev çıxışında, eyni zamanda, Azərbaycan ərazilərinin tarixən ermənilər tərəfindən zəbt olunmasından danışdı və bunun araşdırılmasını təklif etdi: Bir Dağlıq Qarabağ məsələsi yox, bütün 1920-ci ildən indiyədək Azərbaycan ərazisindən Ermənistana verilmiş torpaqların hamısının haqq-hesabı aparılsın. Hansı dövrdə, hansı sərhəd sahəsində, hansı torpaqlar verilib? Bu torpaqların hansı qərarlarla, kim tərəfindən verilməsi müəyyən olunsun. Biz Ermənistana qarşı artıq müdafiə mövqeyində yox, hücum mövqeyində duraq və burada deputatların dediyi kimi, o torpaqların geri qaytarılması üçün mübarizə aparaq. İndi biz mübarizəyə keçməliyik və mən də bu mübarizəyə hazıram.

1991-ci il martın 7-də Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sessiyasında SSRİ-nin saxlanıb-saxlanmaması haqqında referendumda respublikanın iştirakı məsələsi müzakirə ediləndə də Ulu Öndər buna etiraz etdi və fikrini xalqın müstəqillik yolunu seçdiyi ilə əsaslandırdı.

Sitat: Mən yeni İttifaqa daxil olmağın və bunun üçün referendum keçirməyin heç bir şərt qoymadan əleyhinəyəm. Bu, bütün seçicilərimin, deputatı olduğum Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi deputatlarının yekdil fikridir. Azərbaycanın tam istiqlaliyyət, azadlıq, iqtisadi və siyasi müstəqillik yolu ilə getməsinin tərəfdarıyam. Azərbaycan xalqı artıq bu yola çıxmışdır. O, öz tarixini yenidən təhlil edir, yenidən qiymətləndirir, öz milli ənənələrini bərpa edir, milli köklərinə qayıdır.

Naxçıvan MR Ali Məclisinin martın 14-də keçirilən sessiyasında referendumda iştirak etməmək qərara alındı. Martın 17-də isə Naxçıvandan fərqli olaraq, Azərbaycanın digər ərazilərində SSRİ-nin saxlanması barədə saxta referendum keçirildi.

İyulun 19-da Heydər Əliyev Kommunist Partiyasının sıralarından çıxdığını bəyan etdi. O öz qərarını Bakıda törədilmiş 20 Yanvar qırğını, DQMV məsələsində Mərkəzi hökumətin ikiüzlü siyasəti, SSRİ-nin və respublikanın kommunist rəhbərliyinin Azərbaycanda ərazi bütövlüyünün müdafiəsinə yönəlmiş hərəkatı boğmaq cəhdləri ilə əlaqələndirdi.

Heydər Əliyev sentyabrın 3-də Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri seçildi. Bu, milli dövlətçilik tariximizin ən mühüm hadisələrindən biri idi. Bununla bağlı keçirilmiş iclasda çıxış edən Ulu Öndər deyirdi: Mən hələ keçən il Moskvadan Azərbaycana gələrkən, jurnalistlərə verdiyim müsahibələrdə və görüşlərdə, bu ilin əvvəlində Azərbaycan Ali Sovetinin sessiyasında çıxış edərkən və nəhayət, son sessiyada bildirmişdim ki, Azərbaycana hakimiyyətə qayıtmaq üçün gəlməmişəm. Mən ancaq Azərbaycanın bu ağır dövründə, çətin vaxtında xalqıma kömək etmək, xidmət etmək üçün gəlmişəm. Mənə bir neçə dəfə Moskvada, elə burada da sual verilmişdi ki, bəs siz öz köməyinizi nədə görürsünüz? Cavab vermişdim ki, mən Azərbaycan xalqının hər bir tapşırığını yerinə yetirməyə hazıram...

Mən öz prinsiplərimə sadiq qalaraq Azərbaycanın, Naxçıvanın belə vəziyyətində, çətin günündə, dövründə mənim üzərimə düşən vəzifədən geri çəkilə bilməzdim. Mən öz taleyimi xalqa tapşırmışam və xalqın iradəsini indi bu müddətdə, bu çətin dövrdə yerinə yetirməliyəm.

Ulu Öndər Ermənistan tərəfdən hücumlara məruz qalan, blokada şəraitində yaşayan Naxçıvanın müdafiə qabiliyyətini gücləndirdi. 1991-ci il sentyabrın 7-də Ali Məclis Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Müdafiə Komitəsinin yaradılması haqqında qərar qəbul etdi. Sonrakı dövrlərdə qəbul edilmiş tarixi qərarlarla isə Naxçıvanda yerləşən sovet qoşunlarına məxsus hərbi texnika və silahların yüz faiz muxtar respublikada saxlanması təmin olundu. Əhalinin böyük mütəşəkkilliyi, torpağa bağlılığı və Ulu Öndərə sonsuz inamı nəticəsində Naxçıvanın müdafiə potensialı gücləndirildi, bugünkü qüdrətli Azərbaycan Ordusunun əsası Naxçıvanda qoyuldu.

1991-ci il oktyabrın 18-də Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin ikinci sessiyasının “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı”nı qəbul etməsi Naxçıvanda böyük sevinclə qarşılandı. Bununla bağlı Naxçıvan Ali Məclisinin Sədri Heydər Əliyevin Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sessiyasına ünvanlandığı teleqramda yazılmışdı: “Biz bu gün xoşbəxtik ki, nəhayət, Azərbaycan Respublikası Ali hakimiyyət orqanı tərəfindən milli azadlıq niyyətlərimizin həyata keçirilməsi üçün ilk addım atılıbdır. Azərbaycan xalqı tam əmin ola bilər ki, naxçıvanlılar milli azadlıq hərəkatı uğrunda mübarizəni daha əzmlə davam etdirəcəklər”.

Naxçıvan Ali Məclisinin Sədri kimi Heydər Əliyev Türkiyə ilə əlaqələrə xüsusi önəm verirdi. Qardaş ölkə ilə muxtar respublikaya yardım krediti, humanitar kömək, elektrik enerjisi ilə təchiz etmək və digər məsələlər haqqında razılığa gəlindi. Naxçıvanda Türkiyədən gəlmiş dövlət qurumlarının təmsilçiləri, iş adamları ilə görüşlər keçirilirdi.

Oktyabrın 29-da Sədərək rayonunda Azərbaycanla Türkiyə arasında Araz çayı üzərindən salınmış körpünün açılışı oldu. Ulu Öndər açılış mərasimində çıxış edərək muxtar respublikaya Türkiyənin qardaşlıq köməyini yüksək qiymətləndirdi.

Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi 1991-ci il 16 dekabr tarixli qərar ilə dekabrın 31-ni Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü elan etdi. Sonra bu bayramın bütün ölkədə rəsmi qeyd edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti də qərar qəbul etdi.

Muxtar respublikanın düşmən hücumundan və sosial-iqtisadi böhrandan xilası istiqamətində mühüm qərarlar qəbul edən dahi rəhbər Azərbaycanı müstəqil görmək istəyirdi. Onun dünya azərbaycanlılarını birliyə səsləməsi, müstəqillik uğrunda mübarizə işinə hər kəsi töhfə verməyə çağırması bu arzudan irəli gəlirdi.

  • Paylaş: