Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Astronomlar ilk dəfə olaraq NASA-nın “Çandra X-ray” rəsədxanası və “James Webb” Kosmik teleskopundan alınan məlumatları birləşdirərək, məşhur fövqəlnovanın qalığı “Cassiopeia A” ulduzunu ətraflı şəkildə tədqiq ediblər.

Bu tədqiqat ilk dəfə 2023-cü ilin aprelində “James Webb”in məlumatlarında aşkar edilmiş “Yaşıl canavar” adlı məhv olmuş ulduzun qalıqlarında qeyri-adi quruluşu izah etməyə kömək edib. Tədqiqat, həmçinin partlayışla bağlı yeni təfərrüatları üzə çıxarıb. “Cassiopeia A” ulduzu Yerin nöqteyi-nəzərindən təxminən 340 il əvvəl yaranıb. Yeni kompozit təsvirdə “Chandra”dan rentgen şüaları (mavi), “Webb”dən infraqırmızı (qırmızı, yaşıl, mavi) və “Hubble”dan (qırmızı və ağ) optik şüalar var. Təqdim edilən fotoşəklin xarici hissələrinə NASA-nın “Spitzer” kosmik teleskopundan alınan (qırmızı, yaşıl və mavi) infraqırmızı şüalar da daxildir. “

“Chandra”nın məlumatları məhv edilmiş ulduzu, o cümlədən silikon və dəmir kimi elementlərin fövqəlnova qalıqlarından qaynaqlanan qazı aşkar edib. “Cassiopeia A” ulduzunun xarici hissələrində genişlənən partlayış dalğası ondan əvvəl ulduz tərəfindən atılan qazı əhatə edir. X-şüaları partlayış dalğasında maqnit sahə xətləri ətrafında spirallaşan enerjili elektronlar tərəfindən istehsal olunur. Bu elektronlar “Cassiopeia A”nın xarici bölgələrində və daxili hissələrində nazik qövslər kimi işıqlanır.

Ayrı bir qrafik rəngdə qırmızı aşağı rentgen enerjilərində dəmir və maqnezium, yaşıl aralıq rentgen enerjilərində isə silikon görünür. “Yaşıl Canavar”ın konturları, üstəgəl partlayış dalğasının yerləri, silisium və dəmirlə zəngin tullantılar ayrıca etiketlənib.

Fövqəlnova partlayışı haqqında daha çox məlumat əldə etmək üçün komanda “James Webb”in qeyə aldığı təmiz parçaların görüntüsünü fövqəlnovada yaradılmış radioaktiv elementlərin rentgen xəritələri ilə müqayisə edib. Onlar NASA-nın Nüvə Spektroskopik Teleskop Arrayından (NuSTAR) radioaktiv titanın xəritəsini çıxarmaq üçün istifadə ediblər və “Çandra” dəmirin yerlərini ölçməklə radioaktiv nikelin harada olduğunu müəyyən edib. Astronomlar dəqiqləşdiriblər ki, radioaktiv nikel parçalanaraq dəmir əmələ gətirir. Əlavə bir şəkildə dəmirlə zəngin parçalar (radioaktiv nikelin yerləşdiyi yerin izi) yaşıl rəngdə, radioaktiv titan mavi rəngdə və təmiz qalıq narıncı və sarı rəngdə göstərilir.

AzərTac