Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Bu gün fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor, AMEA-nın həqiqi üzvü, Azərbaycan SSR Dövlət Mükafatı laureatı, Əməkdar elm xadimi Cəlal Allahverdiyevin anadan olmasının 95 ili tamam olur.

Al­lah­ver­di­yev Cə­lal Ey­vaz oğ­lu 17 sent­yabr 1929-cu il­də Şu­şa şə­hə­rin­də ana­dan ol­muş, 1951-ci il­də Azər­bay­can Döv­lət Uni­ver­si­te­ti­ni fərq­lən­mə dip­lo­­mu ilə bi­­tir­­ərək M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin aspiranturasına daxil olmuşdur.

O, 1957-ci ildə “Öz-özünə qoşma olmayan tənliklərin bəzi siniflərinin məxsusi və birləşmiş funksiyalar sisteminin tamlığı haqqında” mövzusunda fi­zi­ka-ri­ya­­ziy­­yat elm­lə­ri ixtisası üzrə na­mi­zə­dlik, 1968-ci ildə “Spektral parametrdən rasional asılı öz-özünə qoşma olmayan operatorların məxsusi qiymətləri və məxsusi elementləri haqqında” mövzusunda fi­zi­ka-ri­ya­­ziy­­yat elm­lə­ri ixtisası üzrə doktorluq dissertasiyaları müdafiə etmiş, 1969-cu ildə pro­fes­­sor el­mi adı al­mış, 1972-ci il­­də Azərbaycan SSR EA-nın müx­bir üz­vü, 2001-ci il­də hə­qi­qi üz­vü seçil­­miş­dir.

Akademik Cəlal Allahverdiyev 1956-1960-cı il­lər­də ADU-da baş mü­əl­­lim, do­sent, 1960-cı il­dən Azərbaycan SSR EA He­sab­­la­­ma Mər­­­kə­zin­də şö­bə mü­­di­ri, el­mi iş­lər üz­rə di­rek­tor mü­a­­vi­ni, 1969-cu il­də Ki­­ber­­ne­ti­ka İns­ti­tu­tun­da (indiki İdarəetmə Sistemləri İnstitutu) direk­tor müa­vi­ni, 1970-1988-ci il­lər­də di­rek­tor ol­­muş­­dur. Alim 1988-1994-cü il­lər­də BDU-nun elmi işlər üzrə pro­rek­­to­ru, 1994-cü il­dən öm­rü­nün so­nu­­na­­dək Tətbiqi riyaziyyat fakültəsində ka­fed­ra mü­di­ri ol­muş­dur.

Akademik Cəlal Allahverdiyev 1975-ci ildə ABŞ-nin, 1976-cı ildə isə Böyük Britaniyanın bir sıra universitetlərində mühazirələr oxumuş, 1988-2000-ci illərdə İstanbul Universitetində çalışmışdır.

Funk­sio­nal ana­liz sa­hə­sin­də görkəmli mü­tə­xəs­sis olan akademik Cəlal Allahverdiyev ilk də­fə bir si­nif öz-özü­nə qoş­ma ol­ma­yan və spekt­ral pa­ra­metr­dən po­li­no­mi­al və ya ra­sio­nal ası­lı olan ope­ra­tor­lar üçün məx­su­si ele­ment­lər sis­te­mi­nin və onun bir his­sə­­si­nin tam­lı­ğı­nı araş­dır­mış, xət­ti ope­ra­tor­la­rın son­lu öl­çü­lü ope­ra­tor­­lar­la ən yax­şı ya­xın­laş­ma­sı an­la­yı­şı­nı ver­miş, onun də­qiq ifa­də­si­ni tap­mış, xət­ti fə­za­lar­­da ele­ment­lər sis­te­mi­nin çox­qat tam­lı­ğı an­la­yı­şı­nı ver­miş, Ba­nax və Hil­bert fə­za­la­rın­da spekt­ral pa­ra­metr­dən ra­sio­nal ası­lı olan ope­ra­tor­lar üçün məx­su­si və qoş­ma ele­ment­lər sis­te­mi­nin tam­lı­ğı, ba­zis­li­yi haq­qın­da ye­ni tip teo­rem­lər is­bat et­miş, ope­ra­tor­la­rın qa­pa­na bil­mə­si, məh­dud­lu­ğu, ta­mam kə­­sil­məz olma­sı üçün (mul­tip­li­ka­tor ter­min­lə­ri ilə) zə­ru­ri və ka­fi şərt­lər tap­mış, ope­ra­tor­la­rın məxsu­si ədəd­lə­ri­nin təq­ri­bi he­sab­lan­ma­sı­na aid mü­hüm nə­ti­cə­­lər al­mış­dır.

Cəlal Allahverdiyev ba­nax fə­za­sın­da op­ti­mal bi­or­to­qo­nal sis­tem­lər an­la­yı­şı­nı ver­miş və Ba­nax fə­za­la­rın­da kə­sil­məz ope­ra­tor­lar sin­fi ilə ta­mam kə­sil­məz ope­ra­tor­­lar sin­fi arasında ye­ni abst­rakt xət­ti ope­ra­tor­lar sin­fi ol­­du­ğu­nu mü­əy­yən et­miş, bu sin­fə da­xil olan ope­ra­tor­lar üçün ope­ra­tor­la­rın baş ədəd­lə­ri və baş ele­ment­­lə­ri an­la­­yış­la­rı­nı ver­miş, baş ədəd­lər sis­te­mi­nin “mi­ni-maks” xas­sə­si­nə ma­lik ol­du­ğu­nu is­bat et­miş, de­ter­mi­nik sistemlər­də op­ti­mal ida­rə­et­mə, ida­rəo­lu­na­­bil­mə və mü­şa­hi­də olu­na­bil­mə mə­sə­lə­lə­ri­ni araş­dır­mış­dır. Al­dı­ğı el­mi nə­ti­­cə­lər “Al­lah­­ver­­di­yev teo­re­mi”, “Al­lah­ver­­di­ye­­vin va­ria­si­ya prin­si­pi”, “Al­lah­­ver­­di­yev lem­­ma­sı” ki­mi fun­ki­sio­nal ana­liz və cəbr üz­rə xa­ri­ci ədəbiyyatda ye­ni nə­­­ti­cə­lə­rin alın­ma­sı üçün is­ti­fa­də olun­­muş­dur.

Akademik Cəlal Allahverdiyev Azər­bay­can­da ilk də­fə sto­xas­­tik sis­tem­lər­­də ida­rə­et­mə, op­ti­mal ida­rə­et­mə sa­hə­sin­də iş­lə­rə baş­la­mış­­dır. Həm­mü­əl­­lif­lə səs­ver­mə qur­ğu­su­nun ideya­sı­nın nə­zə­­ri əsa­sı­nı ver­­miş və mü­əl­lif­lik şə­ha­dət­­na­mə­si (Mosk­va) al­mış­dır. Kompüter­­lə­rin iş prin­sip­­lə­ri­nin nə­zə­ri əsas­la­rı­nın araş­dı­rıl­ma­sı, tək­mil­ləş­di­ril­mə­si, Azərbay­can di­li­nin for­mal qram­­­ma­ti­ka­sı­nın ya­ra­dıl­ma­sı is­ti­qa­mə­tin­də mü­­hüm el­mi nəticə­lər al­mış, de­­duk­tiv ma­şın­da qey­­ri-sə­lis çox­luq­la­rın təs­vi­ri və de­duk­tiv nə­ti­cə alınma­sı­nın uy­ğun me­xa­niz­mi­ni ver­miş­dir (tə­lə­bə­lə­ri ilə bir­lik­də). Alim Bey­nəl­xalq Ekoe­ner­­ge­ti­ka Aka­de­mi­ya­sı­nın üz­vü ol­muş­dur.

Akademik Cəlal Allahverdiyevin el­mi rəh­bər­li­yi ilə 6 elm­lər dok­to­ru, 40-dan çox fəl­sə­fə dok­to­ru ha­zır­­lan­mışdır. Öz el­mi mək­tə­bi­ni ya­rat­mış alimin, ümumilikdə 130-dan çox elmi əsə­ri nəşr olunmuşdur.

Akademik Cəlal Allahverdiyev 1972-ci ildə Azər­bay­can SSR Döv­lət Mü­ka­fa­tı­na və  1981-ci ilə Əmək­dar elm xa­di­mi adı­na la­yiq gö­rül­müş­dür.

Aka­de­mik Cə­lal Al­lah­ver­di­yev 19 yan­var 2017-ci il­də və­fat et­miş­dir.

© Bütün hüquqlar qorunur. Xəbərlərdən istifadə edərkən www.science.gov.az saytına istinad zəruridir.