Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Xəzər Universiteti nəzdində Mövlana Ədəbi-Fəlsəfi Araşdırmalar İnstitutunun və Xəzər Universitetin Dillər və Ədəbiyyatlar Departamentinin təşkilatçılığı ilə dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 530 illiyinə həsr edilmiş “Füzuli poeziyası irfan və ümumbəşəri mənəvi dəyərlər işığında” mövzusunda beynəlxalq elmi simpozium keçirilib.

Simpoziumun açılış mərasimi Xəzər Universitetində baş tutub və mərasim Məhəmməd Füzuliyə həsr olunmuş videoçarxın nümayişi ilə başlanıb.

Tədbiri giriş sözü ilə açan Xəzər Universitetinin Direktorlar və Qəyyumlar Şurasının həmsədri, professor Hamlet İsaxanlı Prezident İlham Əliyevin “Dahi Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 530 illiyinin qeyd olunması haqqında” 25 yanvar 2024-cü il tarixli Sərəncamına əsasən təşkil olunan simpoziumun əhəmiyyətini vurğulayıb.

Sonra Xəzər Universitetinin rektoru, dosent İradə Xəlilova çıxış edərək elmi simpoziumun işinə uğurlar diləyib.

Tədbirin plenar iclasında növbəti çıxış üçün söz Milli Məclisin sədr müavini, Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin direktoru akademik Rafael Hüseynova verilib. O, nitqinə 1958-ci ildə Füzulinin anadan olmasının 400 illik yubileyi münasibətilə Bakıya gələn türk şairi Nazim Hikmətin salamını almayan həmyerlisinə Füzulinin “Şikayətnamə” əsərindən çıxış edərək verdiyi cavabı səsləndirməklə başlayıb: “Min il bundan sonra da, Füzulinin bir insana salam verməsi o insan üçün bir şərəf olacaqdır.”

Akademik Rafael Hüseynov Füzulinin həyat və yaradıcılığı ilə bağlı vacib məqamlara toxunub. Bildirib ki, dahi şairin yubileyinə həsr olunmuş elmi simpozium və konfransların keçirilməsi zəruri və aktualdır. Alim Füzulinin yubileyinin Azərbaycanda ilk dəfə 1926-cı ildə şairin anadan olmasının 370 illiyi ərəfəsində keçirildiyini xatırladıb, bu yubileylə bağlı qiymətli araşdırmaların, o cümlədən “Kitabi Dədə-Qorqud” və bir çox unudulmuş Azərbaycan şairlərinin həyat və yaradıcılığına dair məlumatlar toplayan görkəmli ədəbiyyatşünas Salman Mümtazın məqaləsinin nəşr edildiyini söyləyib. O, 1958-ci ildə şairin anadan olmasının 400-cü ildönümünün də yüksək səviyyədə keçirildiyini vurğulayaraq, həmin illərdə nəşr olunan və o çağın Mehmet Fuad Köprülü, Bəkir Çobanzadə kimi görkəmli alimlərinin Füzuli haqqında elmi məqalələrinin, Füzulinin farsca divanından tərcümələrin daxil edildiyi konfrans materiallarının, tədqiqat əsərlərinin, Füzuli divanının nəşrlərinin bu günün tədqiqatçıları üçün qiymətli istinad mənbələrinə çevrildiyini bildirib.

“Füzulinin yubileyi həm də əsərlərinin mətnşünaslıq baxımından yenidən nəzərdən keçirilərək əvvəlki illərin xətaları təkrar olunmadan yeni və daha mükəmməl nəşri  ilə əlamətdar olmalıdır”, - deyə bildirən akademik Rafael Hüseynov qeyd edib ki, Füzuli yaradıcılığının müxtəlif istiqamətlər üzrə araşdırılması nə qədər aktual olsa da, onun əsərlərinin elmi-tənqidi mətninin yenidən mükəmməl şəkildə hazırlanması daha vacib məsələdir.

Alim vurğulayıb ki, Füzuli kimi şəxsiyyətlər dünyaya insanları birləşdirmək, qovuşdurmaq, dünyanın nizamını, gözəlliyini artırmaq üçün ezam olunublar. Böyük Füzulinin anadan olmasının 530-cu ildönümünə həsr ounmuş bu məclis də bu gün bizim ona verdiyimiz dəyərin təzahürüdür.

Füzulinin türk dünyasının görkəmli siması olan və bizə “Divani-luğatit-Türk” kimi bir əsər yadigar qoyan Mahmud Kaşqari qədər türk xalqlarının tarixində mühüm yeri olan nəhəng bir şəxsiyyət olduğunu vurğulayan akademik Rafael Hüseynov, bu gün türkdilli xalqların ortaq əlifbasının qəbul edilməsinin türk dövlətləri birliyinin yaradılması üçün böyük əhəmiyyət daşıdığını qeyd edib. Onun sözlərinə görə, hər bir xalqın əlifbasının dəyişdirilməsi o xalqın faciəsidir və Azərbaycan xalqı  dəfələrlə bu faciə ilə üzləşib. Ötən yüzilliyin əvvələrinədək bütün Şərq xalqlarının yazıda istifadə etdiyi ərəb əlifbası da müxtəlif mədəniyyət və ədəbiyyatları birləşdirmək üçün ortaq əlifba rolunu oynayıb: “Məhz buna görə xalqımız əsrlər öncə Əlişir Nəvainin əsərlərini oxuyub və sevib, Füzulinin də Bağdadda yazığı əsərləri bütün Yaxın və Orta Şərq ölkələrinə yayılıb. Ərəb və fars dili, vaxilə Avropada latın və fransız dilinin oynadığı rolu Şərqdə oynayıb. Müxtəlif xalqların nümayəndələrinin ərəb-fars dillərində yazdığı əsərlər nəhəng bir coğrafiyanı birləşdirirdi. Buna misal olaraq dahi Nizami Gəncəvini göstərə bilərik ki, onun Gəncədə yazdığı “Xəmsə”yə ilk cavab uzaq Hindistanda Əmir Xosrov Dehləvi tərəfindən yazıldı. Eyni zamanda çox az müddət içərisində Orta Asiyada, Türkiyədə, İranda, Qafqazda Nizami “Xəmsə”sinə cavablar yazıldı ki,  bu da həmin o dil körpüsü vasitəsilə gerçəkləşirdi”.

Akademik Rafael Hüseynov, bu toplantıda Füzuli ilə bağlı qeyd olunması vacib olan mühüm məsələlərdən birinin də dil məsələsi olduğunu vurğulayıb. Bildirib ki, Füzulinin XVI yüzillikdə ərəbdilli mühitdə türkcə şeir yazması sadə bir məsələ deyil. Bu, həm də onun nə qədər öz dilini və millətini sevən vətənpərvər bir şair olduğunu göstərir.

Rafael Hüseynov qeyd edib ki, Füzuli bizə miras qoyduğu zəngin yaradıcılığı ilə, hətta dini məzmun daşıyan əsərlərini türkcə yazmağının səbəbini açıqlayarkən də bu missiyaya xidmət etmişdir. “Hədiqət üs-süəda” və digər əsərlərində bunun şahidi oluruq. Füzuli Kərbəla faciəsini bu əsərdə özünəməxsus poetik şəkildə bəyan edir və Kərbəlada şəhid olan 72 nəfərin ikisinin azərbaycanlı olduğunu göstərir, bununla da türkçülüyə, öz soy-kökünə nə qədər bağlı olduğunu təsdiq edir.

Sonra Konya Mövlana Muzeyinin direktoru, doktor Naci Bakırcı “Konya Muzeyində Məhəmməd Füzulinin 16-cı yüzilliyə aid miniatürlü “Hədiqət üs-süəda” nüsxələri” mövzusunda məruzə ilə çıxış edib. O, “Hədiqət üs-süəda” əsərinin 1587-ci ildə gözəl xətlə yazılmış və incə miniatürlərlə bəzədilmiş nəfis tərtibata malik nüsxəsinin bu əsərin ən qədim əlyazma nüsxələrindən biri kimi əhəmiyyət daşıdığını söyləyib və Mövlana Muzeyinin kitabxanasında Füzuli əsərlərinin çoxsaylı əlyazma nüsxələrinin mövcud olduğunu bildirib.

Xəzər Universiteti Mövlana Ədəbi-Fəlsəfi Araşdırmalar İnstitutunun müdiri, filologiya elmləri doktoru, dosent Nəzakət Məmmədli isə çıxışında vurğulayıb ki, beş yüz ildən artıqdır Füzuli həm lirik, həm də mütəfəkkir şair olaraq eşq və hikmət dolu şeirləri ilə insanları valeh edir. Onun əsərlərində əks olunan dərin mənalar və məhəbbət fəlsəfəsi  oxucuları düşünməyə sövq edir.

Plenar iclasın məruzələri dinlədildikdən sonra Xəzər Universitetinn Musiqi Departamentinin təşkilatçılığı ilə musiqili bədii hissə baş tutub. Universitetin bədii orkestri tərəfindən Cahangir Cahangirovun “Füzuli kantatası”, Üzeyir Hacıbəylinin “Leyli və Məcnun” operasından parça və “Arazbarı” əsərləri ifa edilib.

Daha sonra simpozium müxtəlif bölmələrdə panel iclasları ilə davam etdirilib.

Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin əməkdaşları simpoziumun bölmə iclaslarında məruzə ediblər.

Simpoziumun bölmə iclaslarının birinci paneli muzeyin Komparativistika və bədii tərcümə şöbəsinin müdiri, professor Şəfəq Əlibəylinin moderatorluğu ilə keçirilib. Ş.Əlibəyli bu bölmədə “Füzulinin farsca “Divan”ında “sükut” konseptinin ifadə vasitələri” adlı elmi məqaləsinin əsas tezisləri ilə bağlı məruzə edib. O, öz məruzəsində “sükut”u Füzuli poeziyasına hopmuş fəlsəfi-mənəvi məqam kimi izah edərək onun əsərlərində heyrətamiz  bədii məntiqlə müşayiət olunan, sükutla bitən fikir zənciri olduğunu vurğulayıb. Məruzəçi məna və sözün dil və nitq vasitəsilə yaratdığı məzmuna  nizam və gözəllik bəxş edərək oxucunu heyrət,  həzz  və sükuta qərq etdiyini Füzulinin farsca “Divan”ından gətirdiyi nümunələrlə şərh edib. O, Füzulidə sükut anlayışının ifadə etdiyi müqayisə, sükutun poetik təfsiri, heyrət, söz və sükut tənasübü, rüsvalıq məqamlarından bəhs edib.

Bölmə iclaslarının IV paneli muzeyin Mədəni irs və mənbəşünaslıq şöbəsinin baş elmi işçisi, professor Aida Qasımovanın moderatorluğu ilə baş tutub. O, “Klassik Şərq ədəbiyyatında təharət mövzu və motivləri: Füzuli həmmamiyyəsinə aparan yol” adlı maraqlı məruzə ilə çıxış edib. Məruzəçi İslamda “təharət” məfhumunun və Şərq xalqlarının düşüncəsində “su”yun mifoloji-fəlsəfi anlamının klassik Şərq poeziyasında əks olunmasından danışıb. A.Qasımova yuyunmanın yalnız cismani paklanma olmayıb, insanları ruhən saflaşmağa doğru apardığını, zərdüştlükdə də suyun və ritual paklaşmanın od qədər müqəddəs sayıldığını vurğulayıb. O, yuyunma motivlərinin İmru ul-Qeys, Nabiğə əz-Zubyanı, Əbu Nüvas kimi ərəb şairlərinin yaradıcılığında yer aldığını, Füzulinin “Qıldı ol sərv səhər nazilə həmmamə xüram” mətləli həmmamiyyə qəzəlinin də  bu ənənələrin davamı olduğunu qeyd edib.

Muzeyin digər əməkdaşları - Beynəlxalq əlaqələr və dünya muzeyləri şöbəsinin böyük elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Gülnar Əqiq “Füzuli yaradıcılığına təsir göstərən təsəvvüf şairləri: Şah Qasim Ənvar” və həmin şöbənin elmi işçisi, Nizami muzeyinin dissertantı Natəvan Bağırova “Füzuli və Sənavbəri: peyzaj lirikasında ənənə və novatorluq” mövzusunda məruzələrlə çıxış ediblər.

İki gün ərzində davam edən simpozium Azərbaycanla yanaşı, Türkiyə, Qazaxıstan, Özbəkistan, İraq, İran və digər ölkələrdən olan alim və tədqiqatçıların maraqlı çıxışları və müzakirələrlə davam edib.

© Bütün hüquqlar qorunur. Xəbərlərdən istifadə edərkən www.science.gov.az saytına istinad zəruridir.